استاد سید مهدی موسوی از اساتید حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، به موضوع «بایدها و بایدهای تبلیغ» پرداخت.

/270/260/21/

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در ابتدای گفتگو خاطرنشان کرد: مبلغان در ماه مبارک رمضان دو وظیفه مهم دارند. یکی از این دو واجب عینی است؛ یعنی «تزکیه نفس»؛ و وظیفه دوم، واجب کفایی است؛ یعنی «هدایت مردم». مراد از تزکیه نفس، خودستایی و تعریف از خود نیست؛ چرا که مورد مذمت است. بلکه تزکیه نفس ستایش شده است؛ که قرآن درباره آن فرموده «قد افلح من زکّآها» به تحقیق رستگار شد هر کس خود را پاک و تزکیه نمود. اما مطلب دوم که واجب کفایی  بود، هدایت و ارشاد دیگران است؛ مانند امر به معروف و نهی از منکر، البته با شروط و شیوه صحیح آن. امر به معروف و نهی از منکر از مقدمات وجودیه است، نسبت به این واجب کفایی. به دیگر بیان، هدایت مردم، واجب مطلق است و مقدمات وجودش برای هر فردی در حدی که بتواند و بداند، واجب است. اگر به اندازه کفایت، افرادی بودند که به این واجب بپردازند، از دیگران ساقط می شود؛ و اگر چنین نباشد، واجب عینی است.

وی افزود: هدف، تبلیغ است.  برادرانی که در ماه رمضان و مناسبت های دیگر برای تبلیغ و ارشاد، به شهرهای دیگر و روستاها و کشورهای دیگر می روند، باید بدانند غایت نهایی از درس خواندن و آنچه از علوم دینی در این حوزه ها آموخته اند، تبلیغ است. به اصطلاح علمی، تمام چیزهایی که در حوزه علمیه است،  به مثابه مقدمه اند و ذی المقدمه تبلیغ است. چه اینکه مقام معظم رهبری حفظه الله نیز بر این نکته مهم، تذکر داده اند. درست است که مراحل و ابزارهای تبلیغ به حسب  اختلاف سطح و تنوع حضار و مستمعان فرق می کند، اما در هر صورت، اهمیت تبلیغ بر سر جای خود ماندگار است؛ در قرآن کریم می خوانیم وقتی پیامبر برای ابلاغ امری مورد خطاب قرار می گرفتند، می بینیم  که حضرت، شخصا مورد خطاب قرار می گرفتند.

يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنينَ يُدْنينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ ذلِكَ أَدْنى‏ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيماً (احزاب: 59)

قُلْ لِلَّذينَ كَفَرُوا إِنْ يَنْتَهُوا يُغْفَرْ لَهُمْ ما قَدْ سَلَفَ وَ إِنْ يَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلينَ (انفال: 38)

قُلْ لِلَّذينَ آمَنُوا يَغْفِرُوا لِلَّذينَ لا يَرْجُونَ أَيَّامَ اللَّهِ لِيَجْزِيَ قَوْماً بِما كانُوا يَكْسِبُونَ (جاثیه: 14)

قُلْ يا أَيُّهَا الْكافِرُونَ (1) لا أَعْبُدُ ما تَعْبُدُونَ (کافرون: 2)

این کلام یعنی ابلاغ، مستقیم و بدون واسطه باید انجام شود. خدا مربوب همه چیز و سرور سروران است؛ و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هم اشرف مخلوقات و برترین و بالاترین آنها است؛ اما خدا از آنها می خواهد تمام طبقات، از بالاترین تا پایین ترین را شخصا خطاب قرار بدهد. خوب است که مبلغین به این نکته توجه داشته باشند که خودشان ارتباط مستقیم و بلاواسطه با مخاطبین  خود داشته باشند.

استاد سید مهدی موسوی خاطرنشان کرد: نکته سوم آنکه باید آمادگی کامل برای تبلیغ داشته باشند. باید دانست که وظیفه مبلغین، وظیفه پیامبران است. آنها بیشتر وقتشان را صرف پایه های تبلیغ خود کرده اند. ما باید خودمان را برای سؤال های مختلف از جانب مخاطبان آماده سازیم و از پرسش های ساده و حتی سفیهانه ای که ممکن است از جانب آنها صورت بگیرد، ناراحت نشویم؛ بلکه با آغوش باز از آنها استقبال کنیم و بدانیم همه مردم یکسان و در یک سطح نیستند. پیامبر فرمود: «کلّم الناس علی قدر عقولهم» با هر کسی متناسب با فهم  و ظرفیتش برخورد باید داشت. در دعای شب نیمه شعبان می خوانیم: «بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ اللّهُمَّ اِنَّکَ عَلِیمٌ حَلِیمٌ ذوُ اَنَاهٍ ...» خداوندا! همانا که تو دانا، شکیبا و بردبار هستی و ما تحمل حکم تو را نداریم. (عنوان الکلام مرحوم فشارکی، ص 254) یعنی هیچ کس را ولو هر سؤالی بکند، رد نباید کرد، بلکه همگان را باید پذیرفت و هر کس را باید به فراخور فهم و خردش پاسخ داد. اگر اصل در اعمال و کردار ما اقتدا کردن به امامان معصوم است ما باید همین رفتار را داشته باشیم. به ما یاد داده اند «الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مارِقٌ وَالْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زاهِقٌ واللاّزِمُ لَهُمْ لاحِقٌ» از این رو سینه هایمان را باید برای همه مردم بگشاییم تا هر سؤالی دارند، بپرسند؛ چرا که سیره معصومین علیهم السلام همین گونه بوده است.

وی افزود: نکته بعدی در باب برخورد با تهمت و توهین به هنگام تبلیغ است. در تبلیغ نباید عصبانی شد و نباید مقابله به مثل کنند؛ هر چند قرآن در آیه 194 سوره بقره، این حق را داده است. فَمَنِ اعْتَدى‏ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‏ عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقينَ (بقره: 194) اما در سوره مؤمنون نیز می فرماید: «ادْفَعْ بِالَّتي‏ هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِما يَصِفُونَ (مؤمنون: 96) جمع بین این دو آیه بر این است که اگرچه در آیه 194 سوره بقره به ما اجازه داده، اما از باب رخصت است؛ اما الزام آور نیست. اگر کسی رفتار ناشایستی داشت یا شما را آزار داد، شما هم در مقابل او  حق آزاردادن او را دارید؛ ولی خداوند متعال در آیه اخیر، سفارش به رفتار احسن و نیکوتر کرده است. از این رو آقایان باید در مقابل بی احترامی دیگران، با روی باز با آنها برخورد کنند.

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: موفق ترین شخص در ماسوی الله پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بود. باید در نظر داشت که برخی از ابزارهای موفقیت حضرت صلی الله علیه و آله و سلم دنیوی بوده است. به عنوان نمونه، برای دفاع، حضرت یاوری مانند امیرالمؤمنین علیه السلام را داشته که به گواهی تاریخ، صدها بار جان فدای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بوده است. که نمونه هایی از آن، در لیلة المبیت و جنگ های بدر و احد و حنین و ... بوده است. تا آنجا که بیان کرده اند «لولا سیف علی و مال خدیجة ما استقام الاسلام» اگر شمشیر علی و اموال خدیجه نبود، اسلام پابرجا نمی گشت. اما سوای یاری علی علیه السلام، اخلاق پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم موجب نفوذ اسلام در جان انسان ها می شد. به عقیده ما مهمترین عامل پیشبرد اسلام، همان اخلاق والای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بوده است. مبلغان باید توجه داشته باشند که اخلاق نیک باعث می شود حرف آنها تأثیرگزار باشد. در روایت نبوی صلی الله علیه و آله و سلم آمده است: «إنّ أحَبّكُم إلَيَّ و أقرَبَكُم مِنّي يَومَ القِيامَةِ مَجلِسا أحْسَنُكُم خُلقا ، و أشَدُّكُم تَواضُعا»

وی خاطرنشان کرد: نکته دیگری که مبلغان باید به آن توجه کنند، زدودن انحرافات از جامعه است. مبلغان ما باید بدانند اگر سخنان آنها حتی به احتمال کم، بر مخاطب تأثیر می تواند داشته باشد، نباید از آن صرفه نظر کنند. باید از ابزارهای مختلف تبلیغ بهره ببرند و از ابزار روز هم استفاده کامل را داشته باشند و در مقابل شبهاتی که در فضاهای مجازی روز به روز و ساعت به ساعت در حال انتشار است، جواب های مناسب داشته باشند و به  فضاهای مجازی روز تسلط کامل داشته باشند.