استاد صادق صالحی، از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم، در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه اطلاع ‌رسانی نشست دوره ‌ای اساتید، به تبیین جایگاه، اهمیت، ویژگی‌ ها و تاریخچه «صحیفه سجادیه» پرداخت.

/270/260/21/

این استاد سطوح عالی حوزه در ابتدای گفتگو خاطرنشان کرد: اهمیت و ضرورت انس و ارتباط با صحیفه سجادیه امری نیست که از کسی پنهان بوده باشد. این کتاب، که به حق «انجیل اهل بیت علیهم السلام» و «زبور آل رسول صلی الله علیه و آله و سلم» نامیده شده، گنجینه‌ ای بی‌نظیر از معارف ناب اسلامی است.

سندیت و اعتبار تاریخی بین‌ظیر

استاد صادق صالحلی تأکید کرد: یکی از محورهای اصلی سخن درباره صحیفه سجادیه، سندیت بسیار قوی و متواتر صحیفه سجادیه است. این کتاب از جهت سندی دارای جایگاهی رفیع است به گونه‌ ای که بزرگان علم رجال و حدیث، آن را در زمره متواترات دانسته ‌اند. مرحوم میرداماد در شرح خود بر صحیفه و مرحوم آقای بزرگ تهرانی بر این متواتر بودن تصریح کرده‌اند. سند صحیفه به دو فرزند بزرگوار امام سجاد (ع)، یعنی امام محمدباقر (ع) و زید شهید می ‌رسد و نقل شده که وقتی نسخه ‌ای که از یحیی بن زید به دست آورده شده بود را با خط امام باقر (ع) مقابله کردند، حتی یک کلمه اختلاف نداشت. این امر، نشان از دقت در انتقال این میراث گران‌قدر دارد.

وی افزود: از نظر علمای امامیه، کتابی که تمام احادیثش از نظر سندی صحیح باشد، نداریم (حتی کتاب کافی)، اما صحیفه سجادیه از جهات مختلفی حائز اعتبار است: وثاقت راویان، تواتر محتوایی، علوّ مضمون و وجود قرائن خارجی مانند موافقت با کتاب خدا و عمل مشهور اصحاب.

ویژگی‌های محتوایی و ادبی

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: بلاغت و فصاحت بی‌ نظیر صحیفه، از دیگر مباحث مطرح درباره صحیفه سجادیه می باشد. محتوای صحیفه چنان والا و ادبیات آن چنان شیوا و مسحورکننده است که صدور آن از غیر معصوم غیرممکن می ‌نماید. یکی از بلغای بصره وقتی با متن صحیفه مواجه شد، قلم به دست گرفت و سر به زیر انداخت و تا هنگام مرگ هرگز نتوانست سر بلند کند، زیرا ناتوانی خود را در آوردن متنی درک کرده بود. حتی بزرگان اهل سنت نیز هنگام مواجهه با مضامین عالی صحیفه، به عظمت آن اعتراف کرده ‌اند. مرحوم سید محسن امین در کتاب «کشف الارتیاب» می ‌گوید: «همین بلاغت الفاظش برای اثبات صحت انتسابش کافی است، جدا از صحت اسناد و عظمت شهرتش.» همچنین صدرعلی خان مدنی، که خود از ادبای بزرگ عرب است، در شرح خود اعتراف می‌کند که فصحا و بلغا در برابر بلاغت صحیفه سر تعظیم فرود می‌آورند. این بلاغت به گونه‌ای است که مرحوم آقای بروجردی در یک استدلال فقهی درباره نماز جمعه، بدون ذکر سند، به دعای روز جمعه در صحیفه استناد می‌کنند و می‌فرمایند: «و لا یخفی أن هذه الصحیفة من بدیهیات برای ماست».

ساختار و تعداد دعاها

استاد صادق صالحی اظهار داشت: نسخه اصلی و کامله صحیفه سجادیه که در دست ماست و مشهور است، شامل ۵۴ دعا می ‌باشد. البته در روایات آمده که نسخه اصلی دارای ۷۵ دعا بوده است که ۲۱ دعا از آن به مرور زمان مفقود شده و ۵۴ دعای باقی‌ مانده به دست ما رسیده است. این دعاها طیف وسیعی از موضوعات را در بر می ‌گیرد و می‌توان آن‌ها را دسته‌بندی کرد: دعاهای مربوط به دشمن‌شناسی (دفع کید اعدا و شیطان و نفس)، دعاهای مربوط به دیگران (برای والدین، همسایگان، مرزداران)، دعاهای مربوط به رابطه خالق و مخلوق (برای التجا، اضطرار، استکانت و توبه مانند دعای ۳۱) و دعاهای مربوط به زمان‌های خاص مانند دعای عرفه، عید قربان، عید فطر، بعد از نماز شب و حتی دعای هنگام رعد و برق که خود دارای نکات جالب توجهی است.

صحیفه‌های مکمل

این استاد حوزه علمیه قم ابراز داشت: با گذشت زمان، علمای بزرگ شیعه به جمع ‌آوری دعاهای دیگری که از امام سجاد (ع) نقل شده اما در نسخه اصلی ۵۴ دعایی نبوده، همت گماشته‌ اند که به صورت صحیفه ‌های ثانویه، ثالثه، رابعه و خامسه تدوین شده‌اند. از جمله:

1- صحیفه ثانویه: توسط شیخ حر عاملی (صاحب وسائل الشیعه) جمع‌آوری شده و شامل حدود ۶۰ دعا از امام سجاد (ع) است.

2- صحیفه ثالثه: توسط میرزا عبدالله افندی اصفهانی (شاگرد علامه مجلسی) تدوین شده است. او مدعی شده که آن ۲۱ دعای مفقود شده از صحیفه اصلی را یافته و به علاوه ۳۲ دعای دیگر اضافه کرده است (در مجموع ۵۳ دعا(

3- صحیفه رابعه: توسط محدث نوری (صاحب مستدرک الوسائل) گردآوری شده و بیشتر شامل دعاهای مربوط به ماه مبارک رمضان است.

4- صحیفه خامسه: توسط سید محسن امین عاملی (صاحب اعیان الشیعه) جمع‌آوری شده و تقریباً تمام دعاهای صحیفه‌های قبلی را در خود جای داده و در مجموع شامل ۱۸۲ دعا می‌شود.

5- صحیفه سجادیه جامعه: اثر مرحوم محمدباقر ابطحی اصفهانی، که تقریباً همه دعاهای موجود در این پنج صحیفه را به صورت تصحیح شده و مقابله با نسخه ‌های مختلف، در یک مجموعه جمع کرده و مقدمه‌ای مفصل در بررسی سند صحیفه نگاشته است.

هشدار درباره مناجات‌های ضعیف

استاد صالحی هشدار داد: برخی مناجات ‌های منسوب به امام سجاد (ع) که در برخی کتب مانند «مفاتیح» آمده است (مانند برخی مناجات ‌های منظوم)، از نظر سند و محتوا ضعیف هستند و فصاحت، بلاغت و علو مضمون خاص کلام امام سجاد (ع) را ندارند. حتی خود شارحان نیز به ضعف سند این مناجات‌ها اشاره کرده‌اند.

فراخوان برای انس با صحیفه

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم با تأسف خوردن از این که بسیاری از طلاب و حوزویان سال‌ها از این گنجینه‌های عظیم (صحیفه سجادیه، نهج البلاغه و قرآن) محروم بوده‌اند، بر لزوم انس جدی‌تر با این کتاب‌ها تأکید کرد و افزود: علوم حوزوی مقدمه ‌ای برای فهم این متون اصلی هستند و نباید به آن مقدمات اکتفا کرد و از شیرینی و عمق معارف اهل بیت (ع) محروم ماند.