استاد محمد عندلیب همدانی از اساتید حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید به موضوع «نکاتی از نخستین حدیث اصول کافی» پرداخت.

/270/260/22/

این استاد درس خارج حوزه در ابتدای گفتگو خاطرنشان کرد: در حدیث نخست از کتاب العقل و الجهل از اصول کافی مرحوم کلینی رضوان الله علیه، که در نهایت صحت سند است، می خوانیم:  «كِتَابُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْلِ‏ 1- أَخْبَرَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ قَالَ حَدَّثَنِي عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا مِنْهُمْ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ الْعَقْلَ‏ اسْتَنْطَقَهُ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَقْبِلْ فَأَقْبَلَ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمَّ قَالَ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي مَا خَلَقْتُ خَلْقاً هُوَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْكَ وَ لَا أَكْمَلْتُكَ إِلَّا فِيمَنْ أُحِبُّ أَمَا إِنِّي إِيَّاكَ آمُرُ وَ إِيَّاكَ أَنْهَى وَ إِيَّاكَ أُعَاقِبُ وَ إِيَّاكَ أُثِيبُ» (الكافي (ط - الإسلامية)، ج ‏1، ص: 10)

استاد عندلیب همدانی ابراز داشت: این حدیث در نهایت صحت سند است. در فهم اینگونه احادیث دو مطلب کلیدی را باید ملاحظه کنیم. یکی آنکه بخش عمده ای از احادیث ما در قالب استعاره و تمثیل است برای تفهیم مطلب، و برای مجسم کردن مطلب در ذهن مخاطب.  گاهی برای مجسم کردن در یه تابلویی مطلبی نوشته می شود تا طرف هم گوش بدهد و هم ببیند؛ و گاهی در نحوه گفتن تأکید می شود تا در ذهن مخاطب، ترسیمی ایجاد نماید و مخاطب بهتر متوجه بشود. از این رو از استعاره تمثیلی استفاده می کند. بحث مبالغه در همه زبان ها و مخصوصا در لسان عرب، و بالاخص در روایات ما جایگاه ویژه دارد. مبالغه برای آن است تا بعد از انتقال مطلب، مخاطب، هیچ تردیدی در آن نداشته باشد و بداند که عین واقعیت است.

این استاد حوزه علمیه قم افزود: می بینیم که در این حدیث، از استعاره تمثیلیه ای در قالب مبالغه استفاده شده است؛ برای اینکه به ذو العقول تذکر داده شود که این نعمت بزرگی که خدا به شما داده، اصل و پایه زندگی شما باید باشد. به مخاطب ذو العقول می گوید دنیا و آخرت شما با این نعمت است و آن کس که این نعمت را ندارد، حیوان است. انسانی که قوه عاقله او به خوبی کار نمی کند، تکلیفی ندارد؛ اما کسی که قوه عاقله سالمه‌ ای دارد، چنان که قرآن کریم بارها تأکید می ‌کند، باید از این قوه استفاده کند.

استاد عندلیب همدانی اظهار داشت: در روایت آمده است: «لما خلق الله العقل استنطقه»؛ نمی فرماید که عقل، جدای از انسان آفریده شده است، نمی فرماید عقل جسمی بود منهاض و مستقل از انسان؛ بلکه از همان مبالغه در قالب استعاره استفاده می‌ کند. یعنی وقتی خداوند دارد با عقل صحبت می ‌کند، می ‌خواهد بفرماید اسّ و اساس انسان، کسی است که من خدا با او در حال صحبت هستم و می گویم «اقبل فاقبل ادبر فادبر» کأنّه عقل خود، یک جسم مستقل شده که این جسم مستقل، اساس انسانیت است. سپس خطابش می‌ کند. آن هم با تعبیر «ایاکَ»؛ برای اینکه مبالغه را برساند؛ که آنچه خدا انجام می ‌دهد، حجت را با عقل بر من تمام کرده. و آنچه بر من هم هست، حجت با عقل بر من تمام شده است.

این استاد درس خارج حوزه در کلام پایانی خاطرنشان کرد: این حدیث شریف در باب عقل، از غرر اخبار اهل بیت علیهم السلام است. به نظرم می‌ رسد مرحوم کلینی این حدیث را اولین حدیث باب قرار داده است؛ چرا که عصاره و چکیده سایر احادیث در کتاب العقل و الجهل می باشد.