اشاره:

هدف از فراگیری دروس حوزوی چیزی جز ارشاد و هدایت مردم به حقایق الهی نیست و تبلیغ رسالات خدایی وظیفه اصلی تمام انبیاء و اولیاء الهی بوده و هست. اما تبلیغ در هر عصر و مصری شرایط و ضوابط ویژه خود را می طلبد و هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد. تبلیغ امروز در غوغای تبلیغات و هیاهوی رسانه ای، امری حیاتی و خطیر است که برای فراگیری آن بایستی از پیشکسوتان این مسیر بهره برد. یکی از مبلغان موفق و اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم، استاد محمدی است که بی شک از پیشگامان پیروز در این جبهه فرهنگی است. برای بهره گیری از نصایح و رهنمودهای ایشان در زمینه تبلیغ پویا و به روز و کارآمد مصاحبه ای ترتیب داده ایم که تقدیم می شود.

به نظر حضرتعالی بهترین زمان برای ورود به تبلیغ برای طلاب چه زمانی است؟

به اعتقاد من تبلیغ سن خاصی ندارد، مهم این است که مبلّغ جامع شرائط تبلیغ باشد. ما بزرگانی را سراغ داریم که در سنین نوجوانی وارد عرصه تبلیغ شدند و موفق هم بودند. بارزترین مصداق مرحوم آقای فلسفی (رحمة الله علیه) است که در سنین دوازده سالگی در منبرهای مهم و مجالس بزرگ شرکت می‌کردند و موفق هم بودند. از طرفی ما برای همه سنین به مبلّغ نیاز داریم. مبلّغ جوان یا نوجوان زبان مستمع و مخاطب نوجوان را بهتر دریافت می‌کند و تأثیر بیشتری می گذارد. البته نه اینکه نوجوانان فقط برای نوجوان‌ها و یا جوانان‌ فقط برای جوان‌ها تبلیغ کند. هشام در اوائل جوانی از طرف حضرت امام صادق(ع) به عنوان یک مبلّغ برجسته تجلیل و تشویق می‌شود. بنابراین من برای تبلیغ سن خاصی را مد نظر ندارم و معتقدم در هر سنی می‌شود تبلیغ کرد. چه بسا تبلیغ در سنین پایین‌تر با آن صفای باطنی و پاکی و صدق و خلوص مؤثرتر باشد.

لطفا درباره همین شرایط و صفاتی که مد نظرتان هست بیشتر توضیح دهید.

من حدود بیست ویژگی برای یک مبلّغ موفق که در امر تبلیغ را یادداشت کرده ام که قسمت‌های مهمش را عرض می‌کنم. در ابتدا به حدیثی از وجود مقدس امام سجاد(ع) اشاره می کنم. از حضرت سؤال کردند که یابن رسول الله معرفت و حقیقت علم چیست؟ آن حضرت در سه کلمه حقیقت مطلب را بازگو کردند و فرمودند که گام اول یادگیری است. مبلّغی در امر تبلیغ موفق است که از همان ابتدا آن رشته تبلیغی را به خوبی یاد بگیرد. نظر من این است که مبلغان عزیز، به میزان کمتر از آگاهی خود بگویند و نه بیش از محدوده آگاهی‌شان. از مرحوم آیت الله بهجت (رحمه الله) نقل شده است که به یقینیات عمل کنید. من عرض می کنم که چیزهایی را بگویید که خودتان به آن رسیده‌اید و نسبت به آن آگاهی کسب کرده‌اید.

امام سجاد(ع) گام بعدی را عمل به آموخته‌ها ذکر می‌کنند. مبلّغی موفق است که اهل عمل هم باشد. از امیرمؤمنان(ع) جمله‌ای نقل شده است که فرمودند: من شما را به هیچ کاری تشویق و تحریص نمی‌کنم مگر این که خود بدان عمل کرده‌ باشم و شما را از هیچ کاری باز نمی‌دارم مگر این که قبلش خودم اجتناب کرده باشم.

امام زین العابدین (ع) گام سوم در حقیقت علم را نشر آن ذکر می کنند که همان وظیفه اصلی حوزه‌های علمیه است. نشر علم هم با قلم و کتاب است، هم با زبان و بیان. مهم‌ترین شیوه نشر، تبلیغ لسانی و زبانی است و مهمترین مصداقش نیز منبر است که بحمدالله به برکت اهل‌بیت (علیهم السلام) به ویژه شهادت ابا عبدالله الحسین (ع) این زمینه مهیا و فراهم است. بدون هیچ هزینه‌ای صدها و هزاران نفر در این ایام اجتماع می‌کنند و وظیفه ماست که معارف دین را منتشر کنیم و در اختیار افراد قرار دهیم.

علاوه بر این سه جهت، ویژگی دیگر یک مبلغ موفّق، بیان سیره معصومین (علیهم السلام) در منبر است. سیره معنوی‌، عبادی‌، خانوادگی‌، اجتماعی، اقتصادی‌ و سایر جنبه های دیگر معصومین (علیهم السلام) را برای مردم تبیین کنیم. متأسفانه برخی از منبرها که خیلی هم مشتری دارد، از این مباحث مقداری فاصله گرفته‌اند و بیشتر به سراغ خواب و قصه می روند.

یکی دیگر از نکات مهم تبلیغ، توجه مبلغین به قشر جوان و نوجوان است که همان سفارش ائمه (علیهم السلام) است که «علیکم بالأحداث» برشما باد به نورسیده‌ها و جوان‌ها. حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار با جمعی از مبلغان ماه مبارک رمضان فرمودند که مقیّد باشید اگر به مردم خطاب می‌کنید و می‌گویید برادران، خواهران، مسلمان‌ها، مخصوصا بگویید جوان‌ها. حد اقل برای جوان به این مقدار حساب خاص و ویژه‌ای باز کنید. جوانان تأثیرگذارند و زود حقیقت را می‌گیرند. دشمن نیز به دنبال انحراف نسل جوان است.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی نسبت به بانوان هم تأکید کردند و فرمودند: در دنیای تبلیغ برای رأی خانم‌ها حساب ویژه‌ای باز شده است. بانوان در محیط خانه و خانواده تأثیرگذاند.

نکته دیگر این است که تبلیغ فقط سخنرانی روی منبر نیست. می توان در جلسات خانوادگی در همین فرصت های محدود یک نکته دینی و معرفتی را متناسب با جلسه مطرح کنیم. بعضی از تبلیغات باید به صورت فردی یا جمع محدود صورت بگیرد.

یکی از آفات‌های تبلیغ جمعیت‌زده شدن است. اینکه فکر کنیم هر کسی جمعیت بیشتری داشت، موفق تر است، اشتباه است. حضرت آیت‌الله استادی می‌فرمودند که قبل از انقلاب خطیبی در تهران منبر می‌رفت و داستانی را در طول ماه رمضان با آب و تاب تعریف می‌کرد، سِحر بیان داشت، هر روز هم جمعیت پای منبر بیشتر و خیابان‌ها بسته می‌شد. من در آخر ماه رمضان محاسبه کردم که این منبر چه پیامی برای مردم داشت؟ دیدم که این منبر جز داستان سرایی هیچ پیام خاصی نداشت.

به آفت‌های تبلیغ اشاره فرمودید. یکی از آفات‌ تبلیغ نگاه شغلی به امر تبلیغ و منبر است. اگر صلاح می‌دانید کمی در این باره توضیح بفرمایید.

منبر رفتن و تبلیغ طبق حدیثی که از امام سجاد(ع) عرض کردم، یک وظیفه بزرگ دینی و الهی است. ما باید با این رویکرد به تبلیغ نگاه کنیم نه به عنوان یک شغل در کنار سایر مشاغل با نگاه حرفه ای. احیاناً بعضی از افراد در ایام تبلیغ مطالعه کمی دارند و گفته هایشان مبنا و اساسی ندارد. بزرگان وعظ و خطابه گاهی ده ساعت برای یک منبر با وجود اطلاعاتی که داشتند، مطالعه می‌کردند. ولی وقتی منبر حالت حرفه‌ای و شغلی پیدا کرد، دیگر کسی به دنبا انجام وظیفه نیست تا کسی را هدایت یا شبهه‌ای را برطرف کند. دنبال این است که زندگی‌اش را تأمین کند. طبق آیه شریفه نَفْر همه حوزه علمیه و تشکیلات آن برای این است که اول «لیتفقهوا» بعد هم «لینذروا». این وظیفه و واجب دینی ماست. من نمی گویم کسانی که نگاه حرفه ای و شغلی به منبر دارند، از مصادیق «مستأکل بنا» هستند که ائمه فرمودند کسانی که «مستأکل بنا» باشند دچار فقر و فلاکت می‌شوند؛ ولی قطعاً اثر تبلیغ را اگر نگوییم از بین می‌برد بسیار کم می‌کند و در اذهان جامعه هم اثر منفی می گذارد و زحمت خیلی‌ها را ضایع می‌کند. نود درصد مبلغین مخصوصاً‌ طلبه‌های جوان با عشق و علاقه در مناطق محروم تبلیغ می کنند و چشمداشتی هم ندارند. بعضی‌ها از جیب خودشان هم هزینه می‌کنند و عده‌ای را با معارف دین آشنا می‌سازند.

آیا امتناع از گرفتن هدیه و پاکت در تبلیغ نشانه اخلاص است؟ در مواجهه با این قضیه چه کار باید کرد و آداب آن چیست؟

بنده حدود بیست سال قبل در دهه اول محرم در یکی از حسینیه‌های شهر مقدس قم منبر می‌رفتم و می‌دانستم که بانی این مجلس شب عاشورا که منبر تمام می‌شود، پاکتی به ما می دهد. من در تاریکی حسینیه آن وقتی که مداح در حال مداحی بود طوری از بین جمعیت عبور کردم که ایشان ما را نبیند. فردا شب که برای نماز جماعت به حسینیه آمدم و در بین صفوف نشستم این بانی محترم در مقابل من ایستاد مثل این که با یک کارگر برخورد می‌کند و با زحمت یک پاکت مچاله‌ای را از جیبش درآورد و یک دستی به طرف من دراز کرد. من خیلی ناراحت شدم و بعد که به منزل رفتم تلفنی گفتم که روش شما اشتباه بود. سفره اباعبدالله الحسین یک سفره ویژه است ما به هیچ وجه نمی‌گوییم که اگر کسی پاکتی داد، نگیرید، اما باید شؤون و حرمت مبلّغ حفظ شود.

شیوه های گوناگونی در تبلیغ وجود دارد، به نظر شما بهترین شیوه مناسب برای تبلیغ چیست؟

بهترین شیوه تبلیغ در قدم اول تبلیغ عملی است. خیلی ها مرحوم آقای بهجت (رحمة الله علیه) را ندیده بودند ولی عاشق مرامش بودند. «كُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُم‏» ما خیال می‌کنیم اعمال ما را کسی نمی بیند در حالی که خدا مأمورانی دارد که این اعمال را منتشر می‌کنند. اعمال نیمه شب امام صادق و امام سجاد و امام باقر (علیهم السلام) را چنان منتشر می‌کند که بعد از هزار و چهارصد سال عطر این کار هم چنان به مشام انسان می‌رسد. ولی بعد از عمل، تبلیغ لسانی را نباید دست کم گرفت. حقیقتاً این تبلیغ سنتی منبر بسیار مهم است و جایگزین ندارد. گرچه معتقدم که نباید به این‌ها اکتفا کرد. اگر کنار منبر جلسات سؤال و جواب و حلقه‌های معرفت باشد تأثیر بیشتری می گذارد. امروزه به شیوه‌های دیگری می توان تبلیغ کرد از جمله هنرهای نمایشی و فیلم‌ها. اگر ما صد ساعت سخنرانی می‌کردیم شاید نمی توانستیم حضرت یوسف را آنگونه معرفی کنیم.

.

به عنوان آخرین سؤال چند کتاب و منبع مناسب برای استفاده طلاب مبلّغ در امر تبلیغ معرفی بفرمایید.

محصولات مراکز تبلیغی از جمله دفتر تبلیغات اسلامی مناسب است اما نباید اکتفا کرد. یک طلبه باید مستقیما وارد دریای روایات شود و با استخراج احادیث منبر خود را آماده سازد. بنده از کتاب میزان الحکمه در برنامه‌های تبلیغی‌ام زیاد استفاده می‌کنم. قرآن در تبلیغ مظلوم واقع شده است. ما می‌توانیم یک آیه را محور قرار داده، تفسیر موضوعی داشته باشیم.

از این که وقت شریف‌تان را در اختیار ما قرار دادید بی‌نهایت متشکریم.