به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید گفتگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین حسین شفیعی؛ عضو گروه محققان و تدوینگران تفسیر تسنیم و عضو هیئت علمی مؤسسه اسراء انجام شده است که در ادامه می‌خوانیم؛

با توجه به اینکه تسنیم تفسیری قرآن به قرآن است، به نظر شما ضرورت تفسیر قرآن به قرآن پس از المیزان چه بود؟

نظریه تفسیر قرآن به قرآن تقریبا یک نظریه جدید و تازه بود که از طرف علامه طباطبایی مطرح شد و توسط شاگردان ایشان به خصوص علامه جوادی آملی توسعه یافت؛ قرآن باید هر روز رخ بنماید و تازه است و به فرموده امام باقر(ع) حی لا یموت است و هرگز نمی‌میرد و همانطور که شب و روز و خورشید و ماه در جریان هستند قرآن هم در بستر زمان و مکان جاری است.

استاد ما علامه جوادی آملی می‌فرمودند که علامه طباطبایی ساکن تبریز بودند و قبل از  این که به قم بیایند المیزان را در دو جلد تالیف فرمودند ولی وقتی به قم آمدند و جلساتی تشکیل شد این المیزان به ۲۰ جلد ارتقاء پیدا کرد؛ حضرت استاد هم شاید از ابتدا به ذهنشان نمی‌رسید که تسنیم به ۸۰ جلد برسد و ۴۰ سال هم زمان ببرد ولی وقتی درس را از مدرسه سعادت با حضور چند نفر شروع نمودند به مسجد محمدیه منتقل سپس به مسجد اعظم رفتند و افراد زیادی هم در دروس ایشان شرکت داشتند.

وقتی دروس ایشان به طلاب عرضه شد روز به روز علاقه‌مندان به ایشان بیشتر شدند؛ البته برخی هم معتقد بودند که در حوزه فقط باید درس فقه و اصول تدریس شود ولی درس حضرت استاد به قدری دلنشین بود که افراد مختلفی وارد حلقه علمی این درس شدند و برخی خودشان از افراد شاخصی بودند که در عرصه تفسیری حرف برای گفتن هم داشتند لذا تفسیر قرآن به قرآن بعد از المیزان هم ضرورت یافت و تداوم پیدا کرد. 

تسنیم چه رویکردی را به لحاظ اجتماعی دنبال می‌کند؟

با توجه به اینکه تفسیر تسنیم در زمانی به مجامع علمی عرضه شد که انقلاب به پیروزی رسیده بود و انقلاب هم فراز و نشیب‌هایی چون دفاع مقدس و رحلت امام(ره) و دفاع از حرم اهل بیت(ع) را سپری کرد؛ حضرت استاد هم در تفسیر آیات به این حوادث نظر داشتند و گاهی به عنوان مصادیقی برای آیات ذکر می‌کردند و تطبیق می‌دادند؛ علاوه بر این عرفان‌های نوظهور هم که پیدا شد حضرت استاد به آن نظر کردند و به تبیین آن پرداختند؛ مسائل بانکی و مسائل روز خانوادگی و سایر مسائل هم مورد غفلت قرار نگرفت و این تفسیر در این باره هم مطالبی بیان کرده است.

مخاطبان تفسیر تسنیم چه کسانی هستند و آیا این تفسیر برای عموم مردم قابل استفاده است؟

اگر بخواهیم در مورد مخاطبان تفسیر تسنیم سخن بگوییم ابتدا باید در مورد مخاطبان قرآن سخن بگوییم؛ قرآن کریم در آیه؛ بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ ۗ وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ به این مسئله اشاره دارد؛ آیه نشان می‌دهد مخاطب قرآن در درجه اول خود پیامبر(ص) و مفسر اول هم ایشان است سپس اولیای ایشان ائمه معصومین(ع). امام باقر(ع) به قتاده فرمودند: انما یعرف القرآن من خوطب به؛ کسی قرآن را می‌شناسد که مخاطب قرآن است پس مخاطب آیات خود این بزرگواران هستند که قرآن در منزلشان بر قلوب ایشان نازل شده است. 

اگر قرآن بر قلب پیامبر(ص) و برای تبیین به مردم نازل شده است پس مخاطب اصلی ایشان هستند و مخاطب بعد مردم و عموم بشر هستند. مخاطب آیات، در درجه اول مردم کوچه و بازار نیستند و مردم باید به تفسیر اهل بیت و پیامبر از آیات مراجعه کنند؛ البته برخی می‌گویند قرآن برای حوزه علمیه نازل نشده است و برای مردم کوچه و بازار نازل شده است ولی این نظر به عقیده حضرت استاد خام و نپخته است؛ مردم موظفند به دستورات قرآنی عمل کنند ولی لزوما همه مردم فهم درستی از آیات ندارند. 

تفسیر تسنیم چون از فیلسوفی عارف و فقیهی وارسته صادر شده است طبیعی است که از وزانت خاصی هم برخوردار است؛ بخشی از این تفسیر توسط کسانی نگاشته شده که در حد اجتهاد بوده و سالیان طولانی در حوزه تدریس داشته‌اند؛ هر وقت آیه یا آیاتی توسط استاد بیان شده است بیش از ۵ نفر از روحانیون حوزه که برخی در حد اجتهاد بودند این تفسیر را مطالعه و تصحیح و تحقیق و جرح و تعدیل می‌کردند و بعد به منظر ایشان می‌رسید و آن را کم و زیاد می‌کردند. بنابراین مخاطبان خاص تفسیر افراد ویژه با مطالعات خاص حوزوی است.

تسنیم برای رسیدن به مخاطب جهانی چه راه‌هایی را باید طی کند؟

تفسیر به فارسی نگارش شد و وقتی از استاد پرسیدند که چرا تفسیر را به فارسی نوشته‌اید فرمودند ما ایرانی هستیم و باید زبان فارسی را پاس بداریم لذا به فارسی هم آن را نوشتند؛ البته ترجمه به عربی آن شروع شده است و چند جلد هم به چاپ رسیده است زیرا مخاطب عرب زبان هم داشتیم و مراجعاتی می‌کردند لذا تعدادی از مجلدات به عربی منتشر و در برخی کشورهای اسلامی هم توزیع شده است ولی هنوز به زبان‌های دیگری چون اردو و انگلیسی و ... برگردانده نشده است. این اثر، بین‌المللی است و تنها مختص ایران نیست بلکه مختص جهانیان است. 

شخصیت علمی آیت الله جوادی آملی چه تاثیری در محتوای تسنیم داشته است؟

جامعیت و شخصیت علمی و اخلاقی استاد قابل مناقشه نیست و علمیت ایشان در بیان و بنانشان اثرگذار است و خیلی‌ها به خاطر بیان دلنشین ایشان در دروس حاضر می‌شدند و چه بسا منتظر بودند استاد یک نکته اخلاقی بگوید و بقیه استفاده کنند؛ خود ایشان هم می‌فرمودند عده‌ای پای درس من هستند که ممکن است بعدا بخواهند امام جمعه یا استاد دانشگاه و منبری و ... شوند لذا طیف وسیعی حضور داشتند و بیان گفتاری ایشان زیر نظر خودشان به نوشتار تبدیل و به صورت تفسیر تسنیم منتشر شد. 

تجربه نشان داده است که آثار بیانی ما مفیدتر از آثار بنانی و قلمی است با اینکه مطالب نوشتاری ایشان محفوف به قول ثقیل و اطلاعات عمیقتر علمی و مستندتر هم بود. بنابراین طبیعی است شخصیت علمی ایشان در آثار بیانی و بنانی متلور شود. در آثار ایشان قرآن هویداست و سست‌نویسی در آثارشان وجود ندارد؛ از قیاس و برهان هم زیاد استفاده کرده‌اند.

وقتی از علامه طباطبایی در مورد مبرز بودن شاگردان پرسیدند ایشان فرمودند شهید مطهری در فلسفه و آیت‌الله جوادی آملی در زمینه تفسیر چیره‌دست هستند یعنی علامه از آن وقت نسبت به توانمندی تفسیری ایشان اطمینان داشتند. 

در یک جمعبندی عرض کنم که تفسیر تسنیم ام‌الکتاب آثار علامه جوادی آملی و کتابی مرجع است نه دم‌دستی؛ یک کتابخانه است و در بین تفاسیر می‌درخشد و خودی نشان داده است؛ این تفسیر آبروی شیعه است و اکنون حجاب معاصرت مانع شناخت تفسیر و صاحب آن است باز ده‌ها پایان‌نامه متخذ از این تفسیر نوشته شده است. 

شهید مطهری در مورد علامه طباطبایی و تفسیر ایشان فرمودند که ما الان نمی‌توانیم ایشان را بشناسیم و باید سالیانی بگذرد تا چنین مسئله‌ای اتفاق بیفتد و در مورد علامه جوادی آملی و تفسیر تسنیم هم می‌توان این مطلب را بیان کرد و آینده باید در مورد وزانت این تفسیر قضاوت کند.