استاد صادق صالحی از اساتید حوزه علمیه قم در گفتگو  با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، به موضوع «سیره عبادی امام امیرالمؤمنین و امام زین العابدین علیهما السلام» پرداخت.

/270/260/20/

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه  قم در ابتدای گفتگو خاطرنشان کرد: در روایتی از امام صادق علیه السلام در رابطه با توصیف عبادت های امیرالمؤمنین علی علیه السلام آمده است در میان اهل بیت علیهم السلام عبادت هیچ کس، همانند عبادت امیرالمؤمنین علیه السلام به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شبیه نبود. در میان اهل بیت امیرالمؤمنین علیه السلام، آن کسی که عبادتش بیش از همه به حضرت امیر علیه السلام شبیه بود، عبادت امام سجاد زین العابدین علیه السلام بود. تا آنجا پیش رفتند که در روزی فرزند ایشان امام باقر علیه السلام به پدر نگاه می کردند و دیدند شدت آثار عبادت و سجده ها و نمازهای طولانی بدن حضرت را رنجور کرده است؛ همان طور به پدر خیره بودند؛ حضرت امام سجاد علیه السلام متوجه نگاه فرزند شدند؛ فرمودند صحیفه ای که عبادت های جدّم امیرالمؤمنین علیه السلام در آن ذکر شده را بیاور. امام باقر آن صحیفه را آوردند. وجود نازنین امام سجاد علیه السلام چند لحظه ای به آن صحیفه نگاه کردند و فرمودند چه کسی می تواند مانند امیرالمؤمنین علیه السلام عبادت کند. با توجه به طولانی بودن عبادات امام زین العابدین علیه السلام شاید صحبت از کیفیت بالاتر عبادات امیرالمؤمنین علی علیه السلام باشد. و الا در بیان از عبادات امام علی بن الحسین علیهما السلام آمده است که در شبانه روز، هزار رکعت نماز می خواندند؛ همان طور که جدّشان امیرالمؤمنین علی علیه السلام هم اینچنین بودند.

وی افزود: در دعای پنجاه و دوم از صحیفه سجادیه در موضوع «وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي الْإِلْحَاحِ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى» می خوانیم:

(1) يَا اللَّهُ الَّذِي لا يَخْفى‏ عَلَيْهِ شَيْ‏ءٌ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي السَّماءِ، وَ كَيْفَ يَخْفَى عَلَيْكَ- يَا إِلَهِي- مَا أَنْتَ خَلَقْتَهُ، وَ كَيْفَ لَا تُحْصِي مَا أَنْتَ صَنَعْتَهُ، أَوْ كَيْفَ يَغِيبُ عَنْكَ مَا أَنْتَ تُدَبِّرُهُ، أَوْ كَيْفَ يَسْتَطِيعُ أَنْ يَهْرُبَ مِنْكَ مَنْ لَا حَيَاةَ لَهُ إِلَّا بِرِزْقِكَ، أَوْ كَيْفَ يَنْجُو مِنْكَ مَنْ لَا مَذْهَبَ لَهُ فِي غيْرِ مُلْكِكَ. (2) سُبْحَانَكَ! أَخْشَى خَلْقِكَ لَكَ أَعْلَمُهُمْ بِكَ، وَ أَخْضَعُهُمْ لَكَ أَعْمَلُهُمْ بِطَاعَتِكَ، وَ أَهْوَنُهُمْ عَلَيْكَ مَنْ أَنْتَ تَرْزُقُهُ وَ هُوَ يَعْبُدُ غَيْرَكَ (3) سُبْحَانَكَ! لَا يَنْقُصُ سُلْطَانَكَ مَنْ أَشْرَكَ بِكَ، وَ كَذَّبَ رُسُلَكَ، وَ لَيْسَ يَسْتَطِيعُ مَنْ كَرِهَ قَضَاءَكَ أَنْ يَرُدَّ أَمْرَكَ، وَ لَا يَمْتَنِعُ مِنْكَ مَنْ كَذَّبَ بِقُدْرَتِكَ، وَ لَا يَفُوتُكَ مَنْ عَبَدَ غَيْرَكَ، وَ لَا يُعَمَّرُ فِي الدُّنْيَا مَنْ كَرِهَ لِقَاءَكَ. (4) سُبْحَانَكَ! مَا أَعْظَمَ شَأْنَكَ، وَ أَقْهَرَ سُلْطَانَكَ، وَ أَشَدَّ قُوَّتَكَ، وَ أَنْفَذَ أَمْرَكَ! (5) سُبْحَانَكَ! قَضَيْتَ عَلَى جَمِيعِ خَلْقِكَ الْمَوْتَ: مَنْ وَحَّدَكَ وَ مَنْ كَفَرَ بِكَ، وَ كُلٌّ ذَائِقُ الْمَوْتِ، وَ كُلٌّ صَائِرٌ إِلَيْكَ، فَتَبَارَكْتَ وَ تَعَالَيْتَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَكَ لَا شَرِيكَ لَكَ. (6) آمَنْتُ بِكَ، وَ صَدَّقْتُ رُسُلَكَ، وَ قَبِلْتُ كِتَابَكَ، وَ كَفَرْتُ بِكُلِّ مَعْبُودٍ غَيْرِكَ، وَ بَرِئْتُ مِمَّنْ عَبَدَ سِوَاكَ. (7) اللَّهُمَّ إِنِّي أُصْبِحُ وَ أُمْسِي مُسْتَقِلًّا لِعَمَلِي، مُعْتَرِفاً بِذَنْبِي، مُقِرّاً بِخَطَايَايَ، أَنَا بِإِسْرَافِي عَلَى نَفْسِي ذَلِيلٌ، عَمَلِي أَهْلَكَنِي، وَ هَوَايَ أَرْدَانِي، وَ شَهَوَاتِي حَرَمَتْنِي. (8) فَأَسْأَلُكَ يَا مَوْلَايَ سُؤَالَ مَنْ نَفْسُهُ لَاهِيَةٌ لِطُولِ أَمَلِهِ، وَ بَدَنُهُ غَافِلٌ لِسُكُونِ عُرُوقِهِ، وَ قَلْبُهُ مَفْتُونٌ بِكَثْرَةِ النِّعَمِ عَلَيْهِ، وَ فِكْرُهُ قَلِيلٌ لِمَا هُوَ صَائِرٌ إِلَيْهِ. (9) سُؤَالَ مَنْ قَدْ غَلَبَ عَلَيْهِ الْأَمَلُ، وَ فَتَنَهُ الْهَوَى، وَ اسْتَمْكَنَتْ مِنْهُ الدُّنْيَا، وَ أَظَلَّهُ الْأَجَلُ، سُؤَالَ مَنِ اسْتَكْثَرَ ذُنُوبَهُ، وَ اعْتَرَفَ بِخَطِيئَتِهِ، سُؤَالَ مَنْ لَا رَبَّ لَهُ غَيْرُكَ، وَ لَا وَلِيَّ لَهُ دُونَكَ، وَ لَا مُنْقِذَ لَهُ مِنْكَ، وَ لَا مَلْجَأَ لَهُ مِنْكَ، إِلَّا إِلَيْكَ. (10) إِلَهِي أَسْأَلُكَ بِحَقِّكَ الْوَاجِبِ عَلَى جَمِيعِ خَلْقِكَ، وَ بِاسْمِكَ الْعَظِيمِ الَّذِي أَمَرْتَ رَسُولَكَ أَنْ يُسَبِّحَكَ بِهِ، وَ بِجَلَالِ وَجْهِكَ الْكَرِيمِ، الَّذِي لَا يَبْلَى وَ لَا يَتَغَيَّرُ، وَ لَا يَحُولُ وَ لَا يَفْنَى، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُغْنِيَنِي عَنْ كُلِّ شَيْ‏ءٍ بِعِبَادَتِكَ، وَ أَنْ تُسَلِّيَ نَفْسِي عَنِ الدُّنْيَا بِمَخَافَتِكَ، وَ أَنْ تُثْنِيَنِي بِالْكَثِيرِ مِنْ كَرَامَتِكَ بِرَحْمَتِكَ. (11) فَإِلَيْكَ أَفِرُّ، و مِنْكَ أَخَافُ، وَ بِكَ أَسْتَغِيثُ، وَ إِيَّاكَ أَرْجُو، وَ لَكَ أَدْعُو، وَ إِلَيْكَ أَلْجَأُ، وَ بِكَ أَثِقُ، وَ إِيَّاكَ أَسْتَعِينُ، وَ بِكَ أُومِنُ، وَ عَلَيْكَ أَتَوَكَّلُ، وَ عَلَى جُودِكَ وَ كَرَمِكَ أَتَّكِلُ.

اى خداوند يكتايى كه در آسمان و زمين چيزى بر تو پوشيده نيست و چگونه تواند- اى خداى من- چيزى كه خود آن را آفريده ‏اى بر تو پوشيده ماند، يا چگونه شمار نتوانى كرد آنچه خود آن را پديد آورده ‏اى، يا چگونه از تو پنهان تواند ماند آنچه تدبير كار او به دست توست، يا چگونه از تو تواند گريخت آن كه اگر روزى‏اش ندهى زنده نخواهد بود، يا چگونه از چنبر فرمان تو تواند رست آن كه راهى جز حيطه فرمانروايى تواش در پيش نيست.

اى خداوند، منزهى تو. از آفريدگانت آن كه تو را بيشتر شناسد، بيشتر از تو ترسد و آن كه تو را بيشتر فرمان برد، خضوعش در برابر تو بيشتر باشد و آن كه تواش روزى دهى و او ديگرى را پرستد، در نزد تو از همه كس فرومايه‏تر است.

اى خداوند، منزهى تو. سلطه و قدرت تو را نمى ‏كاهد كسى كه به تو شرك آورد و پيامبرانت را به دروغ نسبت دهد. آن كس كه خواست تو را خوش ندارد، نتواند فرمانت را نپذيرد و آن كس كه منكر قدرت تو بود، خود را از تو در امان نتواند داشت و آن كس كه جز تو ديگرى را پرستد، از كيفر تواش گريزى نيست و آن كس كه ديدار تو را نخواهد، نتواند تا ابد در دنيا زيستن گيرد.

اى خداوند، منزهى تو. چه رفيع است مقام تو، چه قهّار است قدرت تو، چه سخت است نيروى تو، چه نافذ است فرمان تو.

اى خداوند، منزهى تو. مرگ را بر همه آفريدگانت مقرر داشته ‏اى:

خواه به يكتاييت بپرستند يا نپرستند. همه چشنده شرنگ مرگند و همه‏ رهسپار سراى آخرت. پس متبارك و متعالى هستى. خدايى جز تو نيست. يكتايى و بى شريكى.

به تو ايمان آوردم و پيامبرانت را تصديق كردم و كتابت را پذيرفتم و به هر معبودى جز تو كافر شدم و از هر كس كه جز تو را بپرستد بيزارى جستم.

بار خدايا، شام را به بامداد مى ‏آورم و بامداد را به شام مى ‏رسانم در حالى كه عمل خويش اندك مى ‏شمارم و به گناه خود اعتراف مى‏ كنم و به خطاى خويش اقرار مى ‏آورم.

بار خدايا، چون پيروى از هواى نفس را از حد گذرانيده ‏ام، آفريده ‏اى ذليلم. عمل من مرا به هلاكت افكند و هوى و هوس من به تباهيم كشيد و شهوات من مرا از كردار نيك محروم داشت.

اى مولاى من، از تو مى‏ خواهم، همانند كسى كه آرزوى دور و درازش به لهو و لعب سرگرم داشته و جسمش به سبب تن پرورى غافل است و دلش به سبب افزونى نعمت مفتون است و خود درباره آينده ‏اى كه به سوى آن رهسپار است اندك مى ‏انديشد، همانند آن كس كه آرزو بر او چيره شده و هوى و هوس او را فريفته و دنيا بر او تسلط يافته و مرگ بر او سايه افكنده است، همانند آن كس كه گناه خود بسيار مى‏ شمرد و به خطاى خود اعتراف مى‏ كند، همانند آن كس كه پروردگارى جز تو ندارد و جز تواش دوستى نيست و كسى از خشم تواش نمى‏ رهاند و پناهگاهيش جز آستان تو نيست. اى خداوند، از تو مى ‏خواهم، به حق خود كه بر همگان واجب گردانيده‏اى و به نام مهين تو كه پيامبرت را فرموده‏اى كه تو را بدان نام تسبيح گويد و به عظمت ذات بزرگوار تو كه نه كهنه مى ‏شود و نه تغيير مى ‏يابد و نه فنا مى ‏پذيرد، كه بر محمد و خاندانش درود بفرستى و مرا به نيروى عبادتت از هر چه هست بى ‏نياز كنى و خوف خويش در دلم افكنى تا محبت دنيا از صحراى دلم‏ خيمه برچيند و مرا به رحمت خود به كرامت و احسان فراوانت بازگردانى.

بار خدايا به سوى تو مى‏ گريزم، از تو مى ‏ترسم، به درگاه تو استغاثه مى ‏كنم، به تو اميد مى‏ بندم، تو را مى‏ خوانم، به تو پناه مى‏ جويم، اعتمادم به توست و از تو يارى مى ‏خواهم، به تو ايمان مى ‏آورم و بر تو توكل مى‏ كنم و به جود و كرم تو متّكى هستم.

استاد صالحی خاطرنشان کرد: در فقره ای از این دعای شریف می خوانیم: «إِلَهِي أَسْأَلُكَ بِحَقِّكَ الْوَاجِبِ عَلَى جَمِيعِ خَلْقِكَ، وَ بِاسْمِكَ الْعَظِيمِ الَّذِي أَمَرْتَ رَسُولَكَ أَنْ يُسَبِّحَكَ بِهِ، وَ بِجَلَالِ وَجْهِكَ الْكَرِيمِ، الَّذِي لَا يَبْلَى وَ لَا يَتَغَيَّرُ، وَ لَا يَحُولُ وَ لَا يَفْنَى، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُغْنِيَنِي عَنْ كُلِّ شَيْ‏ءٍ بِعِبَادَتِكَ، وَ أَنْ تُسَلِّيَ نَفْسِي عَنِ الدُّنْيَا بِمَخَافَتِكَ، وَ أَنْ تُثْنِيَنِي بِالْكَثِيرِ مِنْ كَرَامَتِكَ بِرَحْمَتِكَ.» خدایا من را بی نیاز کن از هر چیزی با عبادت خودت. به عبارتی دیگر، عبادت خداوند متعال اینچنین کاربرد دارد. امام سجاد علیه السلام با قسم های سنگین، خدا را برای این خواسته دعا می کند و بندگی، یگانه آرزوی امام سجاد علیه السلام است.

بعد از شهادت امام سجاد علیه السلام شخصی به نزد کنیز امام زین العابدین علیه السلام آمد و گفت عبادت های مولایت را برایم توصیف کن. کنیز گفت مختصر بگویم با مفصل؟ گفت مختصر بگو. آن کنیز گفت من هر وقت برای ایشان غذا می بردم، ایشان را در حال عبادت و نماز می دیدم. هر وقت می خواستم رختخواب حضرت را پهن کنم، حضرت در حال عبادت بودند و شبانه روزی هزار رکعت نماز می خواندند؛ و وقتی به ایشان می گفتند چرا آنقدر عبادت می کنید، می فرماید «أتحبب الی ربی لعله یضلفنی» به سوی خداوند متعال، تحبب می ورزم. به این صورت، دوست داشتنم را به خدای متعال اعلام می کنم. انسان باید به خدا اعلام کند که تو را دوست دارم و می خواهم با بندگی تو از دیگران بی نیاز بشوم. این دوست داشتن، به واسطه عبادت است که بیان می شود. در سایه عبادت، قرب به حق تعالی ایجاد می شود و  در سایه این قرب، انسان رشد پیدا می کند؛ از این رو اگر انسان رشد می خواهد، در سایه عبادت و بندگی است.