استاد عیسی ساجدی فر از اساتید حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، به موضوع «بیانات مقام معظم رهبری مد ظله العالی پیرامون مسئله‌ ولایت و حکومت اسلامی و نقش مردم در آن» پرداخت.

/270/260/20/

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در ابتدای گفتگو خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری در باب هدف از تشکیل حکومت در منطق اسلامی، در خطبه های نماز جمعه تهران، به تاریخ 22 خرداد 1366 گفتند: «امیرالمؤمنین برای حکومت یک شأن واقعی قائل نیست؛ حکومت برای علی علیه ‌السلام یک هدف نیست؛ برای او، حکومت ارزشی ندارد، باز هم حاضر نیست برای به ‌دست آوردن یک مقام، یک جاه، از ارزش ها بگذرد؛ امّا وقتی احساس می کند که وظیفه است، احساس می کند زمینه آماده است و او می تواند این نقش عظیم و اساسی را بر عهده بگیرد، آن‌ وقت قبول می کند.» (۱۳۶۶/۳/۲۲) حضرت آقا مدّ ظلّه العالی بیان کردند: «امیرالمؤمنین علیه ‌الصّلاة و السّلام بعد از قبول خلافت هم فرمود: «لو لا حضور الحاضر و قیام الحجة بوجود الناصر و ما اخذ الله على العلماء ان لا یقارّوا على کظّة ظالم و سغب مظلوم لألقیت حبلها على غاربها» (نهج ‌البلاغه (صبحى صالح)، خطبه ۳، ص: ۵۰.) آیت الله خامنه ای مدّ ظلّه العالی در دیدار با اساتید و دانشجویان قزوین فرمود: اگر وظیفه‌ من با توجّه، قبول، بیعت و خواست مردم بر من مسجّل و منجّز نمی شد که در مقابل ظلم بایستم و با تبعیض مبارزه و از مظلوم دفاع کنم، باز هم قبول نمی کردم. یعنى امیرالمؤمنین می گوید من قدرت را به‌ خاطر قدرت نمی خواهم. ... اگر قدرت براى مبارزه با ظالم در همه‌ ابعاد ظلم و ستم داخلى، اجتماعى و اقتصادى که حادترینش است- می باشد، خوب است.» (بیانات در دیدار استادان و دانشجویان قزوین، ۱۳۸۲/۹/۲۶)

استاد ساجدی فر افزود: در مورد امیرالمؤمنین علیه ‌السلام آیا ولایت ناشی از نصب الهی است یا منوط به رأی مردم است یا در مقام تحقق آن، رأی و بیعت مردم نقش‌آفرینی دارد؟ به عبارتی دیگر آیا پذیرش و رأی مردم در مشروعیت و حقانیت حاکم اسلامی دخالت دارد؟ آیا نقش رأی مردم برای امیرالمؤمنین علی علیه ‌السلام صرفاً در تحقق زمامداری و حکومت و برای مقبولیت و کارآمدی وی است یا در اصل ولایت ایشان نیز مؤثر است؟ معظم له در خطبه های نماز جمعه در سال 66 اینچنین می فرماید: «در اسلام به نظر مردم اعتبار داده شده است؛ رأی مردم در انتخاب حاکم و در کاری که حاکم انجام می دهد، مورد پذیرش قرار گرفته است. لذا شما می ‌بینید که امیرالمؤمنین علیه ‌الصّلاة و السّلام با اینکه خود را از لحاظ واقع منصوب پیغمبر و صاحب حق واقعی برای زمامداری می داند، آن وقتی که کار به رأی مردم و انتخاب مردم می کشد، روی نظر مردم و رأی مردم تکیه می کند؛ یعنی آن را معتبر می شمارد و بیعت در نظام اسلامی یک شرط برای حقانیت زمامدارىِ زمامدار است. اگر یک زمامداری بود که مردم با او بیعت نکردند، یعنی آن را قبول نکردند، آن زمامدار خانه ‌نشین خواهد شد و مشروعیت ولایت و حکومت به بیعت مردم وابسته است یا بگوئیم فعلیت زمامداری و حکومت به بیعت مردم وابسته است.» (خطبه ‌های نماز جمعه تهران، ۱۳۶۶/۳/۲۲)

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: آیا از منظر اسلام، بیعت و رأی مردم برای حقانیت زمامداری (حکومت) زمامدار کافی است؟ مقام معظم رهبری مدّ ظلّه العالی در بیاناتشان در دیدار با اساتید و دانشجویان قزوین فرمود: «در اسلام هیچ ولایت و حاکمیتى بر انسان ها مقبول نیست، مگر اینکه خداى متعال مشخّص کند. ما هرجا که در مسائل فراوان فقهى که به ولایت حاکم، ولایت قاضى یا به ولایت مؤمن - که انواع و اقسام ولایات وجود دارد- ارتباط پیدا می کند، شک کنیم که آیا دلیل شرعى بر تجویز این ولایت قائم هست یا نه، می گوییم نه؛ چرا؟ چون اصل، عدم ولایت است. این منطق اسلام است. آن وقتى این ولایت مورد قبول است که شارع آن را تنفیذ کرده باشد و تنفیذ شارع به این است که آن کسى که ولایت را به او می دهیم -در هر مرتبه ‌اى از ولایت- باید اهلیّت و صلاحیّت یعنى عدالت و تقوا داشته باشد و مردم هم او را بخواهند. این منطق مردم‌ سالارى دینى است که بسیار مستحکم و عمیق است.» (بیانات در دیدار استادان و دانشجویان قزوین، ۱۳۸۲/۹/۲۶) رهبر معظم انقلاب در کلامی دیگر می فرماید: «در اسلام مردم‌ یک رکن‌ مشروعیّتند، نه همه‌ پایه‌ مشروعیّت‌. نظام سیاسى در اسلام علاوه بر رأى و خواست مردم، بر پایه‌ اساسىِ دیگرى هم که تقوا و عدالت نامیده می شود، استوار است. اگر کسى که براى حکومت انتخاب می شود، از تقوا و عدالت برخوردار نبود، همه مردم هم که بر او اتّفاق کنند، از نظر اسلام این حکومت، حکومت نامشروعى است.» (۱۳۸۲/۹/۲۶) حضرت آقا حفظه الله در کلامی دیگر گفتند: «بنابراین، پایه مشروعیّت حکومت فقط رأى مردم نیست؛ پایه‌ اصلى تقوا و عدالت است؛ منتها تقوا و عدالت هم بدون رأى و مقبولیت مردم کارایى ندارد؛ لذا رأى مردم هم لازم است.» (۱۳۸۲/۹/۲۶) حضرت آیت الله خامنه ای حفظه الله در یکی از خطبه های نماز جمعه در سال 66 فرمودند: «مشروعیّت دادن به رأی مردم و بیعت مردم، این یک اصل اسلامی است.» (خطبه ‌های نماز جمعه تهران، ۱۳۶۶/۳/۲۲)

استاد ساجدی فر خاطرنشان کرد: آیا دخالت نظر و رأی مردم در مشروعیت حکومت، اختصاص به زمان غیبت دارد و یا در زمان حضور امام معصوم نیز مطرح است؟ در این دیدگاه نقش مردم در فعلیت و اعمال ولایت چگونه مطرح می گردد؟ مقام عظمای ولایت در بیاناتشان در اولین کنگره بین المللی نهج البلاغه اینچنین فرمود: «امیرالمؤمنین در نهج ‌البلاغه منشأ حکومت را زور و اقتدار نمی داند و خود او هم در عمل این را ثابت می کند. از نظر علی علیه ‌السلام منشأ اصلی حکومت، یک سلسله ارزش های معنوی است؛ ... او حکومت و ولایت امر مردم را ناشی از یک ارزش معنوی می داند، اما فقط این ارزش معنوی هم کافی نیست؛ برای اینکه انسان فعلاً و عملاً حاکم و والی باشد، بلکه مردم هم در اینجا سهمی دارند و آن بیعت است ... . بیعت منجزکننده‌ حق خلافت است؛ آن ارزش ها آن وقتی می تواند فعلاً و عملاً کسی را به مقام ولایت امر برساند که مردم هم او را بپذیرند و قبول کنند، که این مسئله در باب نقش مردم در حکومت باز مورد توجه قرار می گیرد.» (بیانات در اولین کنگره بین ‌المللی نهج ‌البلاغه، ۱۳۶۰/۲/۲۹)

وی افزود: منشأ اصلی مشروعیت نظام جمهوری اسلامی از دیدگاه اسلام چیست؟ حضرت آیت الله خامنه ای مدّ ظلّه العالی در بیاناتشان در دیدار با نمایندگان مجلس شورای اسلامی در سال 82 فرمود: «مشروعیّت‌ این نظام به تفکّر اسلامى و به استوارى بر پایه‌ى اسلام است؛ مشروعیّت‌ مجلس و رهبرى هم بر همین اساس است.»  (بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شوراى اسلامى، ۱۳۸۲/۳/۷) حضرت آقا حفظه الله در بیاناتشان در هفدهمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی قدّس سرّه فرمود: «در نظام جمهورى اسلامى، اساس حرکت بر پایبندى به مبانى است. آن چیزى که به‌ عنوان مبدأ مشروعیّت‌ این نظام محسوب می شود، یعنى ولایت‌ الهى که به فقیه منتقل می شود، مشروط است به پایبندى بر احکام الهى. آن کسى که در رتبه‌ رهبرى نشسته است، اگر نسبت به آرمان هاى اسلامى، نسبت به قوانین اسلامى از لحاظ نظرى یا عملى، بى‌ قید شود، از مشروعیّت مى‌ افتد و دیگر اطاعت او بر کسى واجب نیست، بلکه جایز نیست. این، در خود قانون اساسى، یعنى در خود سند اصلى انقلاب، ثبت شده است‌. (بیانات در مراسم هفدهمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینى (رحمه‌الله)، ۱۳۸۵/۳/۱۴) مقام معظم رهبری مدّ ظلّه العالی در بیاناتشان در دیدار رئیس و مسئولان قوه قضائیه فرمود: «مشروعیّت‌ من و شما وابسته به مبارزه با فساد، تبعیض و نیز عدالت ‌خواهى است. این، پایه‌ مشروعیّت‌ ما است. در نظام جمهورى اسلامى مبناى نظام و مشروعیّت‌ نظام متّکى به حق‌ و عدل است.» (بیانات در دیدار رئیس و مسئولان قوه قضائیه، ۱۳۸۹/۴/۷) حضرت آقا حفظه الله در بخشی از پیام خود به مناسبت افتتاح چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی فرمود: «مشروعیّت‌ِ ... همه ارکان و اجزاى نظام اسلامى به رعایت‌ احکام‌ الهى است.» (پیام به مناسبت افتتاح چهارمین دوره‌ مجلس شوراى اسلامى، ۱۳۷۱/۳/۷)

وی افزود: حضرت آیت الله خامنه ای حفظه الله تعالی در بیاناتشان در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری در سال 83 فرمود: «مشروعیّت‌ همه‌ ما بسته به انجام وظیفه و کارآیى در انجام وظیفه است. بنده روى این اصرار و تکیه دارم که بر روى کارآیى‌ ها و کارآمدى‌ مسئولان طبق همان ضوابطى که قوانین ما متّخذ از شرع و قانون اساسى است، بایست تکیه شود. هرجا کارآمدى‌ نباشد، مشروعیّت‌ از بین خواهد رفت. اینکه ما در قانون اساسى براى رهبر، رئیس‌جمهور، نماینده‌ى مجلس و براى وزیر شرایطى قائل شده‌ایم و با این شرایط گفته ‌ایم این وظیفه را می تواند انجام بدهد، این شرایط، ملاک مشروعیّتِ‌ بر عهده گرفتن این وظایف و اختیارات و قدرتى است که قانون و ملّت به ما عطا می کند؛ یعنى این حکم ولایت، با همه‌ شعب و شاخه‌ هایى که از آن متشعب است، رفته روى این عناوین، نه روى اشخاص. تا وقتى ‌که این عناوین، محفوظ و موجودند، این مشروعیّت وجود دارد. وقتى این عناوین زایل شدند، چه از شخص رهبرى و چه از بقیّه‌ مسئولان در بخش هاى مختلف، آن مشروعیّت هم زایل خواهد شد.» (بیانات در دیدار اعضاى مجلس خبرگان رهبرى، ۱۳۸۳/۶/۳۱)

استاد ساجدی فر خاطرنشان کرد: آیا خواست و رأی مردم در مشروعیت نظام اسلامی می تواند نادیده گرفته شود؟ حضرت آقا حفظه الله در خطبه های نماز جمعه در سال 78 فرمود: «هیچ‌ کس در نظام اسلامى نباید مردم‌، رأى‌ مردم‌ و خواست مردم را انکار کند. حالا بعضى، رأى‌ مردم را پایه مشروعیّت می دانند؛ لااقل پایه اعمال مشروعیّت است. بدون آراءِ مردم، بدون حضور مردم و بدون تحقّق خواست مردم، خیمه نظام اسلامى، سرِپا نمی شود و نمی ماند. (خطبه ‌هاى نماز جمعه تهران در دهمین سالگرد حضرت امام خمینی (رحمه‌ الله)، ۱۳۷۸/۳/۱۴)

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: تفکر دینی برای دستیابی به اهداف حکومت اسلامی و مشروعیت اِعمال ولایت (حاکمیت) تکیه بر چه امری دارد؟ مقام عظمای ولایت حفظه الله در جلسه پرسش و پاسخ با مدیران مسئول و سردبیران نشریات دانشجویی در سال 77  فرمود: «در تفکّر دینى، اساس حاکمیّت دین و نفوذ دین و قدرت دین، تکیه به مردم است. تا مردم نخواهند، تا ایمان نداشته باشند، تا اعتقاد نداشته باشند، دین حاکم نمی شود. ... در قانون اساسى،... همه‌ مراکز قدرت هم، مستقیم یا غیر مستقیم با آراءِ مردم ارتباط دارند و مردم تعیین ‌کننده و تصمیم ‌گیرنده هستند و اگر مردم حکومتى را نخواهند، این حکومت در واقع پایه مشروعیت‌ خودش را از دست داده است.» (۱۳۷۷/۱۲/۴)