جمعه 5 ارديبهشت 1404
استاد فقیهی:
افراط و تفریط در اجرای برخی قوانین اختلال ایجاد می‌کند
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، استاد درس خارج حوزه علمیه، ۱۹ فروردین‌ماه در ادامه سلسله جلسات تفسیر، به تفسیر آیه ۲۱۹ سوره مبارکه بقره پرداخت که متن سخنان وی به شرح زیر است:
يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ؛ درباره شراب و قمار از تو سؤال میكنند، بگو در آنها گناه و زيان بزرگی است، و منافعی (از نظر مادی) برای مردم در بر دارد، (ولی) گناه آنها از نفعشان بيشتر است. و از تو می‌پرسند چه چيز انفاق كنند؟ بگو از مازاد نيازمندي خود. اين چنين خداوند آيات را برای شما روشن میسازد، شايد انديشه كنيد.
صحبت در تفسیر آیه ۲۱۹ سوره مبارکه بقره است که خداوند متعال خطاب به پیامبر(ص) فرمودند مردم از تو در مورد خمر و میسر(قمار) سؤال می‌پرسند و جوابی که پیامبر(ص) باید بدهد این است که شراب و قمار گناهان بزرگی است ولی منفعت ظاهری هم دارد و برخی کسب درآمد از آن دارند البته گناهش بیشتر از منافعی است که این‌ها دارند.
معنای عفو
سؤال دومی که از پیامبر(ص) می‌شود این است که ما چه انفاق کنیم و خداوند فرموده است بگو عفو؛ انفاق شما این است که عفو کنید. یک معنای عفو، سهولت است یعنی کارها را آسان بگیرید. معنای اصلی عفو همین است که ما در کارها در مواجهه با زن و فرزند و مردم و کارگر و زیردست و ... سختگیری نکنیم.
معنای دیگر عفو هم این است که مقدار اضافی را انفاق کنید و خوب هم انفاق کنید و البته افراط و تفریط نداشته باشید؛ یعنی نه اینکه اصلا انفاق نکنید و یا نه اینکه طوری در انفاق زیاده‌روی کنید که خودتان دچار گرفتاری شوید.
به نظر بنده بهترین معنا آن است که بگوییم در زندگی باید گذشت داشته باشیم؛ انسان در مواردی می‌تواند به زن و بچه و همسایه و رفیق و همکار و در برخوردهای اجتماعی سختگیری داشته باشد ولی آیه تاکید دارد عفو کنید.
از خصوصیات انسان عالم و متدین این است که از قصور و کوتاهی دیگران گذشت می‌کند؛ کوتاهی و خطا از ویژگی طبیعی انسان است ولی گاهی برخی افراد در مواجهه با این کوتاهی‌ها قهر کرده و جواب سلام او را نمی‌دهند ولی برخی هم بزرگوارانه از آن عبور می‌کنند. گذشت هم شامل گذشت از مال و آبرو و علم و ... است.
در انتهای آیه هم فرموده است که خداوند اینگونه آیات خود را برای شما بیان می‌کند تا شما در مورد آن فکر کنید زیرا تفکر ساعه خیر من سبعین سنه؛ یک ساعت تفکر از ۷۰ سال عبادت برتر است؛ روایات در این باره زیاد است.
یک نکته این است که چرا خمر را خمر و خمار گفته‌اند؟ در حالی که خمار چیزی است که روی سر می‌اندازند؟ خمر و شراب باعث پوشاندن فکر و عقل انسان است لذا از تعبیر خمر در مورد آن استفاده شده است؛ وقتی فرد شراب بخورد عقل او به تدریج زایل می‌شود و فکر او درست کار نمی‌کند؛ خمر در گذشت زمان حرام شد و شارع مقدس یک دفعه آن را تحریم نکرد.
ابتدا فرمود: و لا تقربوا الصلوه و انتم سکاری؛ مردم عربستان همگی اهل شراب بودند؛ بیشتر مردم عربستان اهل شراب بودند و از این طریق کسب درآمد داشتند لذا آرام آرام حرام شد؛ یعنی اگر دیدیم مردم گرفتار یک مسئله هستند در برخورد با آنان نباید یک دفعه عمل شود و باید تدریجی عمل کنیم لذا خداوند ابتدا فرمود در موقع نماز مست نباشید.
این آیه هم می‌فرماید خمر و میسر منافعی برای شما دارد ولی گناهش بیشتر است ولی وقتی حکم حرمت آمد فرمود: رجس من عمل الشیطان. خداوند وقتی می‌خواهد یک چیزی را حرام کند که جامعه و افراد زیادی به آن مبتلا هستند یک مرتبه حرام نفرمود. الان متاسفانه در خیلی از کشورها با اینکه می‌دانند کار بسیار بدی است و آثار و عواقب اجتماعی نامناسب دارد ولی باز آن را ممنوع نمی‌کنند زیرا بسیاری از این طریق درآمد دارند که حاضر نیستند از این درآمد خود بگذرند.
رعایت انصاف در تبلیغات
نکته دیگری که باید در این باره بگوییم آن است که در مورد خوب و بد بودن چیزها مضار و منافع آن را بگوییم تا مخاطب قانع و اقناع شود؛ الان تبلیغاتی که در رسانه‌ها و فضای مجازی صورت می‌گیرد فقط تعریف مبالغه‌آمیز از یک چیز است. که این کار از انصاف دور است و انسان منصف و عادل باید هم مضرات و هم فواید را بازگو کند. شراب و قمار باعث خراب‌شدن اعصاب و فکر و اندیشه انسان است و باعث مال‌باختن یک‌نفر و یک گروه و سود هنگفت برای طرف دیگر می‌شود ولی منفعت هم برای برخی دارد و گاهی در درمان برخی بیماری‌ها مؤثر است ولی گناهش بیشتر است.
کتب زیادی در مورد مضار شراب نوشته شده است گرچه خداوند در این آیه از مضار استفاده نفرمود بلکه از کلمه اثم و گناه استفاده کرده است و گناه چیزی است که حتما آثار سوء دارد که گناه شده است زیرا احکما تابع مفاسد و مصالح است. در همه دنیا می‌گویند فرد مست راننده خوبی نیست. بنابراین اگر بخواهیم تبلیغ برای چیزی بکنیم منصف باشیم و واقعیت را بگوییم.
نکته مهم آیه هم این است که اگر شما در جایی مدیر و مسئول شدید و خواستید افرادی را اداره کنید گام به گام کارها را پیش ببرید و یک دفعه و سختگیرانه رفتار نکنید. برخی روز اول کارهای سختی را بر عهده زیردستان می‌گذارند که افراد از همان ابتدا می‌برند و کم می‌آورند.
نکته دیگر اینکه باید در کارها اهم و مهم کنیم یعنی ممکن است چیزی منفعت و مضار باشد ولی باید نسبت آن را بسنجیم و در مجموع اگر منفعت بیشتر بود به سمت آن برویم. در برخورد با مفسدین و افراد خلافکار و در اجرای برخی قوانین هم باید محاسبه داشته باشیم تا برای جامعه مشکلاتی ایجاد نشود.
الان متاسفانه در برخی مجالس عروسی کارهای زشتی صورت می‌گیرد که باید هم آگاهی‌بخشی داشته باشیم و هم با مظاهر فساد برخورد شود.
برخی ممکن است بگویند که قمار که باعث زوال عقل نیست پس چرا حرمت دارد؛ جواب این است که وقتی یک انسان همه یا بیشتر دارایی خود را باخت اعصاب و عقلی برای او باقی نمی‌ماند و ممکن است دست به هر کاری بزند و اساسا اینکه انسان کاری بکند که یک دفعه چنین سرمایه خود را از دست بدهد با هیچ عقل سلیمی سازگار نیست.
بسیاری از پرونده‌های فساد در دنیا از سوی کسانی است که به این دو گناه آلوده بوده‌اند. گرچه همه گناهان بد است ولی برخی گناهان مانند شرب خمر و قمار باعث از بین رفتن بافت اجتماعی سالم در جوامع به خصوص جوامع دینی می‌شود لذا تاکید بر حرمت آن در آیات قرآن از این جنبه هم مهم است.
س, 01/19/1404 - 22:49