معیار در اخلاق دینی و معیار در امر تبلیغ، و آن چیزی که فعالیت یک مبلغ را گهربار می کند، آن است که به فکر پرورش عقل مردم باشد و به آنها در هر جلسه ای و جمله ای چیزی را افاده کند که بتوانند میزان عقل خود را افزایش بدهند./ استفاده از ابزار روز برای تبلیغ، باید با سویه عقل افزایی در مخاطب باشد.

/270/260/20/

استاد محمد هدایتی از اساتید حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، به موضوع «لزوم سویه عقل افزایی مخاطبان، در امر تبلیغ» پرداخت.

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در ابتدای گفتگو خاطرنشان کرد: در بحث «بایسته ها و نبایسته های تبلیغ» و در باب لزوم داشتنن رویکرد علمی در تبلیغ، یک مبلغ باید مطالب مفید و غیر کلی و بدون تکرار را به مخاطب خود القاء کند. یکی دیگر از بایسته های تبلیغ، لزوم داشتن سویه افزایش عقل گرایی مخاطبان در امر تبلیغ است.

وی افزود: مجلسی در بحارالنوار روایت آورده است روزی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم در مسجد بودند و دو گروه را دیدند که مشغول کار معنوی هستند؛ عده ای علم آموزی و تفقه می کنند و عده ای مشغول عبادت و دعا هستند. از حضرت نقل شده است که هر دو گروه بر خیر هستند؛ ولی منِ پیامبر خدا برای تعلیم و آموزش و یاد دادن مبغوث شدم؛ از این رو وارد گروهی شدند که مشغول علم آموزی بودند و با آنها همراهی کردند.

«خرج رسول الله صلی الله علیه و آله: فاذا فی المسجد مجلسان: مجلس یتفقهون و مجلس یدعون الله و یسألونه، فقال: کلا المجلسین الی خیر، اما هؤلاء فیدعون الله، و اما هؤلاء فیتعلمون و یفقهون الجاهل؛ هؤلاء افضل، بالتعلیم ارسلت؛ ثم قعد معهم. (بحار الأنوار، ج ‏1، ص  206 - منیة المرید، ص 106)

استاد هدایتی در ادامه بیان کرد: ارشاد القلوب دیلمی نقل می کند یک ساعت نشستن در مجلس مذاکره علم پیش خدا محبوبتر است از صد هزار رکعت نمازهای مستحبی، و صد هزار تسبیح، و هزاران هزار جنگجویی که برای جهاد می روند. «وَ عَنِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله و سلم‏ جُلُوسُ سَاعَةٍ عِنْدَ الْعَالِمِ فِي مُذَاكَرَةِ الْعِلْمِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنْ مِائَةِ أَلْفِ رَكْعَةٍ تَطَوُّعاً وَ مِائَةِ أَلْفِ تَسْبِيحَةٍ وَ مِنْ عَشَرَةِ آلَافِ فَرَسٍ يَغْزُو بِهَا الْمُؤْمِنُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ.» (ارشاد القلوب، ج 1، ص 190)

وی افزود: کلینی رضوان الله علیه در کتاب العقل و الجهل، روایاتی بیان می کند که مناسب موضوع کلام ماست: «4- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع يَقُولُ‏ صَدِيقُ كُلِّ امْرِئٍ عَقْلُهُ وَ عَدُوُّهُ جَهْلُهُ.» حسن بن جهم می گويد: از امام رضا عليه السلام شنيدم كه مي فرمود: دوست هر انسانى عقل او است‏ و دشمن او جهلش.

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: در روایتی دیگر می خوانیم: «5- وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ ع إِنَّ عِنْدَنَا قَوْماً لَهُمْ مَحَبَّةٌ وَ لَيْسَتْ لَهُمْ تِلْكَ الْعَزِيمَةُ يَقُولُونَ بِهَذَا الْقَوْلِ فَقَالَ لَيْسَ أُولَئِكَ مِمَّنْ عَاتَبَ اللَّهُ إِنَّمَا قَالَ اللَّهُ‏ فَاعْتَبِرُوا يا أُولِي الْأَبْصارِ.» حسن بن جهم می گويد: به حضرت ابو الحسن عليه السلام عرض كردم نزد ما دسته‏ اى هستند كه دوستدار امامند؛ ولى آن تصميم راسخ را ندارند (كه بتوانند از راه عقيده خويش از جان و مال بگذرند) همين قدر است كه از محبت امام دم مي زنند. فرمود آنها (به واسطه كوتاهى عقل و قصور ادراكشان) از جمله كسانى كه مورد سرزنش خدا قرار گرفته‏ اند، نيستند. همانا خدا مي فرمايد: عبرت گيريد اى صاحبان بصيرت (و ايشان صاحب بصيرت نمي باشند).

وی افزود: در روایتی دیگر می خوانیم: «6- أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ الرَّازِيِّ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏ مَنْ كَانَ عَاقِلًا كَانَ لَهُ دِينٌ وَ مَنْ كَانَ لَهُ دِينٌ دَخَلَ الْجَنَّةَ.» اسحاق بن عمار می گويد: امام صادق عليه السلام فرمود: هر كه عاقل است دين دارد و كسى كه دين دارد به بهشت مي رود (پس هر كه عاقل است ببهشت مي رود).

استاد محمد هدایتی خاطرنشان کرد: در روایتی دیگر از کتاب العقل و الجهل اصول کافی می خوانیم: «7- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّمَا يُدَاقُّ اللَّهُ الْعِبَادَ فِي الْحِسَابِ- يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى قَدْرِ مَا آتَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ فِي الدُّنْيَا.» ابو جارود از امام پنجم عليه السلام نقل مي كند: خدا در روز قيامت نسبت به حساب بندگانش به اندازه عقلى كه در دنيا بآنها داده است باريك بينى مي كند.

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: در روایتی دیگر از امام صادق علیه السلام می خوانیم: «8- عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ‏ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَحْمَرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ‏ سُلَيْمَانَ الدَّيْلَمِيِّ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فُلَانٌ مِنْ عِبَادَتِهِ وَ دِينِهِ وَ فَضْلِهِ فَقَالَ كَيْفَ عَقْلُهُ قُلْتُ لَا أَدْرِي فَقَالَ إِنَّ الثَّوَابَ عَلَى قَدْرِ الْعَقْلِ إِنَّ رَجُلًا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانَ يَعْبُدُ اللَّهَ فِي جَزِيرَةٍ مِنْ جَزَائِرِ الْبَحْرِ خَضْرَاءَ نَضِرَةٍ كَثِيرَةِ الشَّجَرِ ظَاهِرَةِ الْمَاءِ وَ إِنَّ مَلَكاً مِنَ الْمَلَائِكَةِ مَرَّ بِهِ فَقَالَ يَا رَبِّ أَرِنِي ثَوَابَ عَبْدِكَ هَذَا فَأَرَاهُ اللَّهُ تَعَالَى ذَلِكَ فَاسْتَقَلَّهُ الْمَلَكُ فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَيْهِ أَنِ اصْحَبْهُ فَأَتَاهُ الْمَلَكُ فِي صُورَةِ إِنْسِيٍّ فَقَالَ لَهُ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا رَجُلٌ عَابِدٌ بَلَغَنِي مَكَانُكَ وَ عِبَادَتُكَ فِي هَذَا الْمَكَانِ فَأَتَيْتُكَ لِأَعْبُدَ اللَّهَ مَعَكَ فَكَانَ مَعَهُ يَوْمَهُ ذَلِكَ فَلَمَّا أَصْبَحَ قَالَ لَهُ الْمَلَكُ إِنَّ مَكَانَكَ لَنَزِهٌ وَ مَا يَصْلُحُ إِلَّا لِلْعِبَادَةِ فَقَالَ لَهُ الْعَابِدُ إِنَّ لِمَكَانِنَا هَذَا عَيْباً فَقَالَ لَهُ وَ مَا هُوَ قَالَ لَيْسَ لِرَبِّنَا بَهِيمَةٌ فَلَوْ كَانَ لَهُ حِمَارٌ رَعَيْنَاهُ فِي هَذَا الْمَوْضِعِ فَإِنَّ هَذَا الْحَشِيشَ يَضِيعُ فَقَالَ لَهُ ذَلِكَ الْمَلَكُ وَ مَا لِرَبِّكَ حِمَارٌ فَقَالَ لَوْ كَانَ لَهُ حِمَارٌ مَا كَانَ يَضِيعُ مِثْلُ هَذَا الْحَشِيشِ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى الْمَلَكِ إِنَّمَا أُثِيبُهُ عَلَى قَدْرِ عَقْلِهِ.» سليمان ديلمى می گويد: بامام صادق عليه السلام عرض كردم فلانى در عبادت و ديانت و فضيلت چنين و چنانست فرمود: عقلش چگونه است؟ گفتم نمي دانم، فرمود، پاداش به اندازه عقل است، همانا مردى از بنى اسرائيل در يكى از جزاير دريا كه سبز و خرم و پر آب و درخت بود عبادت خدا مي كرد يكى از فرشتگان‏ از آنجا گذشت و عرض كرد پروردگارا مقدار پاداش اين بنده‏ ات را به من بنما خداوند به او نشان داد و او آن مقدار را كوچك شمرد، خدا به او وحى كرد همراه او باش پس آن فرشته به صورت انسانى نزد او آمد عابد گفت تو كيستى؟ گفت مردى عابدم چون از مقام و عبادت تو در اين مكان آگاه شدم، نزد تو آمدم تا با تو عبادت خدا كنم؛ پس آن روز را با او بود، چون صبح شد فرشته به او گفت: جاى پاكيزه ‏اى دارى و فقط براى عبادت خوب است. عابد گفت: اينجا يك عيب دارد. فرشته گفت، چه عيبى؟ عابد گفت: خداى ما چهارپائى ندارد، اگر او خرى مي داشت در اينجا آن را مي چرانديم؛ براستى اين علف از بين مي رود! فرشته گفت: پروردگار كه خر ندارد، عابد گفت: اگر خرى مي داشت، چنين علفى تباه نمي شد. پس خدا به فرشته وحى كرد: همانا او را به اندازه عقلش پاداش مي دهم (يعنى حال اين عابد مانند مستضعفين و كودكان است كه چون سخنش از روى ساده دلى و ضعف خرد است مشرك و كافر نيست؛ ليكن عبادتش هم پاداش عبادت عالم خداشناس را ندارد).

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، خاطرنشان کرد: در روایتی نبوی صلی الله علیه و آله و سلم می خوانیم: ««9- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم‏ إِذَا بَلَغَكُمْ عَنْ رَجُلٍ حُسْنُ حَالٍ فَانْظُرُوا فِي حُسْنِ عَقْلِهِ فَإِنَّمَا يُجَازَى بِعَقْلِهِ‏» امام صادق عليه السلام از رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله نقل مي كند كه: چون خوبى حال مردى (مانند نماز و روزه بسيارش) به شما رسيد، در خوبى عقلش بنگريد؛ زيرا به ميزان عقلش پاداش مي يابد.

استاد محمد هدایتی خاطرنشان کرد: در روایتی نبوی صلی الله علیه و آله و سلم می خوانیم: «11- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم:‏ مَا قَسَمَ اللَّهُ لِلْعِبَادِ شَيْئاً أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ فَنَوْمُ الْعَاقِلِ‏ أَفْضَلُ مِنْ سَهَرِ الْجَاهِلِ وَ إِقَامَةُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ شُخُوصِ الْجَاهِلِ‏ وَ لَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِيّاً وَ لَا رَسُولًا حَتَّى يَسْتَكْمِلَ الْعَقْلَ وَ يَكُونَ عَقْلُهُ أَفْضَلَ مِنْ جَمِيعِ عُقُولِ أُمَّتِهِ وَ مَا يُضْمِرُ النَّبِيُّ ص فِي نَفْسِهِ أَفْضَلُ مِنِ اجْتِهَادِ الْمُجْتَهِدِينَ وَ مَا أَدَّى الْعَبْدُ فَرَائِضَ اللَّهِ حَتَّى عَقَلَ عَنْهُ وَ لَا بَلَغَ جَمِيعُ الْعَابِدِينَ فِي فَضْلِ عِبَادَتِهِمْ مَا بَلَغَ الْعَاقِلُ وَ الْعُقَلَاءُ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى- وَ مَا يَتَذَكَّرُ إِلَّا أُولُوا الْأَلْبابِ‏» پيغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خدا به بندگانش چيزى بهتر از عقل نبخشيده است، زيرا خوابيدن عاقل از شب بيدارى جاهل بهتر است و در منزل بودن عاقل از مسافرت جاهل (بسوى حج و جهاد) بهتر است و خدا پيغمبر و رسول را جز براى تكميل عقل مبعوث نسازد (تا عقلش را كامل نكند مبعوث نسازد) و عقل او برتر از عقول تمام امتش باشد و آنچه پيغمبر در خاطر دارد، از اجتهاد مجتهدين بالاتر است و تا بنده ‏اى واجبات را به عقل خود درنيابد آنها را انجام نداده است همه عابدان در فضيلت عبادتشان به پاى عاقل نرسند. عقلا همان صاحبان خردند كه در باره ايشان فرموده: تنها صاحبان خرد اندرز مي گيرند.

استاد محمد هدایتی خاطرنشان کرد: در روایتی نبوی صلی الله علیه و آله و سلم می خوانیم:  «قال النبي صلّى اللّه عليه و آله: يا على اذا تقرب‏ الناس‏ الى خالقهم بانواع البر فتقرب انت إليه بالعقل حتى تسبقهم‏» (شرح أصول الكافي (صدرا)؛ ج‏ 1؛ ص 362)

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: معیار در اخلاق دینی و معیار در امر تبلیغ، و آن چیزی که فعالیت یک مبلغ را گهربار می کند، آن است که به فکر پرورش عقل مردم باشد و به آنها در هر جلسه ای و جمله ای چیزی را افاده کند که بتوانند میزان عقل خود را افزایش بدهند. این منافاتی ندارد با این که بگوییم بعضی از جلسات برای تذکر است؛ اما تذکر ما هم می تواند با عقل بخشی و تفکر و افاده عالمانه همراه باشد. ان شاء الله پروردگار هم ما را در امر تبلیغ و مفید بودن آن موفق کند.

استاد محمد هدایتی در بخش پایانی گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید، تأکید کرد: بیان ما منافی این مطلب نیست که ابزار تبلیغ، ابزار روز باشد؛ خصوصا مبلغینی که مخاطبان جوان دارد، موظف است برای توفیق بیشتر تبلیغش از فضاهای مجازی، هنرهای تصویری و بصری استفاده کند؛ اما باید سویه کارش و هدفگیری های اصلی امرش که با این ابزارهای جدید استفاده می کند، در راستای پرورش عقلشان باشد؛ و نه صرفا پرورش احساس. هدف یک مبلغ باید پرورش عقل باشد.