استاد علی نظری منفرد از اساتید حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید به موضوع «قرض الحسنه و تکدی گری در اسلام» پرداخت.

/270/260/21/

این خطیب توانمند در ابتدای گفتگو خاطرنشان کرد: شیخ حرّ عاملی در کتاب وسائل الشیعه، در کتاب الزکاة و در ابواب الصدقة، در طیّ 52 باب به موضوع صدقه می پردازد؛ در باب 20 از ابواب الصدقه آمده است: «12355- 2- وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ: الصَّدَقَةُ بِعَشَرَةٍ وَ الْقَرْضُ بِثَمَانِيَةَ عَشَرَ وَ صِلَةُ الْإِخْوَانِ بِعِشْرِينَ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ بِأَرْبَعَةٍ وَ عِشْرِينَ» شیخ حرّ عاملی بعد از بیان این روایت می آورد: «وَ رَوَاهُ الشَّيْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَعْقُوبَ‏ وَ كَذَا الَّذِي قَبْلَهُ وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا وَ كَذَا الَّذِي قَبْلَهُ‏ وَ رَوَاهُمَا الْمُفِيدُ فِي الْمُقْنِعَةِ أَيْضاً مُرْسَلًا» (وسائل الشيعة؛ ج‏ 9؛ ص411)

وی افزود: شیخ کلینی  در کتاب اصول کافی آورده است: «9- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عُثْمَانَ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ مِنْ أَهْلِ هَمَدَانَ عَنْ أَبِي ثُمَامَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي ع إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أَلْزَمَ مَكَّةَ أَوِ الْمَدِينَةَ وَ عَلَيَّ دَيْنٌ فَمَا تَقُولُ فَقَالَ ارْجِعْ فَأَدِّهِ إِلَى مُؤَدَّى دَيْنِكَ وَ انْظُرْ أَنْ تَلْقَى اللَّهَ تَعَالَى وَ لَيْسَ عَلَيْكَ دَيْنٌ إِنَّ الْمُؤْمِنَ‏ لَا يَخُونُ‏» (الكافي (ط - الإسلامية)؛ ج‏ 5؛ ص 94) مؤمن خیانت نمی کند؛ و اگر انسانی قرض بگیرد  و آن را پس ندهد، نوعی خیانت انجام داده ست. چون اعتماد، که یک سرمایه مهم اجتماعی است.

استاد نظری منفرد در ادامه بیان کرد: از آداب قرض حسنه آن است که بی منت بوده باشد؛ از این رو خداوند متعال در قرآن  کریم می فرماید: صدقه را هم بدون منت پرداخت کنید. «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‏ كَالَّذي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلى‏ شَيْ‏ءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرين‏» (البقرة:  264)

وی افزود: اسلام صدقه دادن را یک امر مستحب مؤکدی قرار داده است؛ اما برخی از روشنفکران به این دستور اسلام، انتقاد کردند که با این نظر اسلام، تکدی گری و گدایی در جامعه افزایش می یابد. اما باید گفت این اشکال به اسلام وارد نیست؛ چرا که اصل این تفاوت در جامعه موجود است؛ ولی اسلام اجازه نمی دهد کرامت انسان در جامعه لکه دار بشود. خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «لِلْفُقَراءِ الَّذينَ أُحْصِرُوا في‏ سَبيلِ اللَّهِ لا يَسْتَطيعُونَ ضَرْباً فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسيماهُمْ لا يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَليم‏» (البقرة: 273)

استاد درس خارج حوزه ابراز داشت: فقیر واقعی، تکدی گری نمی کند و برای حفظ آبروی خود، از دیگران سؤال نمی نماید و کمکی مسألت نمی کند. از این رو در کتاب  غیبت نعمانی در ضمن بیان از ویژگی های شیعیان به این صفت اشاره شده که مؤمن، حتی اگر از گرسنگی بمیرد، از دیگران گدایی نمی کند. روایت کامل اینچنین است:

«4- حَدَّثَنَا أَبُو سُلَيْمَانَ أَحْمَدُ بْنُ هَوْذَةَ الْبَاهِلِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِيمُ بْنُ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِيُّ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ سَبْعِينَ وَ مِائَتَيْنِ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِيُّ سَنَةَ تِسْعٍ وَ عِشْرِينَ وَ مِائَتَيْنِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‏ أَنَّهُ دَخَلَ عَلَيْهِ بَعْضُ أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنِّي وَ اللَّهِ أُحِبُّكَ وَ أُحِبُّ مَنْ يُحِبُّكَ يَا سَيِّدِي مَا أَكْثَرَ شِيعَتُكُمْ فَقَالَ لَهُ اذْكُرْهُمْ فَقَالَ كَثِيرٌ فَقَالَ تُحْصِيهِمْ فَقَالَ هُمْ أَكْثَرُ مِنْ ذَلِكَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَمَا لَوْ كَمُلَتِ الْعِدَّةُ الْمَوْصُوفَةُ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ بِضْعَةَ عَشَرَ كَانَ الَّذِي تُرِيدُونَ وَ لَكِنْ شِيعَتُنَا مَنْ لَا يَعْدُو صَوْتُهُ سَمْعَهُ وَ لَا شَحْنَاؤُهُ بَدَنَهُ‏ وَ لَا يَمْدَحُ بِنَا مُعْلِناً وَ لَا يُخَاصِمُ بِنَا قَالِياً وَ لَا يُجَالِسُ لَنَا عَائِباً وَ لَا يُحْدِثُ لَنَا ثَالِباً وَ لَا يُحِبُّ لَنَا مُبْغِضاً وَ لَا يُبْغِضُ لَنَا مُحِبّاً فَقُلْتُ فَكَيْفَ أَصْنَعُ بِهَذِهِ الشِّيعَةِ الْمُخْتَلِفَةِ الَّذِينَ يَقُولُونَ إِنَّهُمْ يَتَشَيَّعُونَ فَقَالَ فِيهِمُ التَّمْيِيزُ وَ فِيهِمُ التَّمْحِيصُ وَ فِيهِمُ التَّبْدِيلُ يَأْتِي عَلَيْهِمْ سِنُونَ تُفْنِيهِمْ وَ سَيْفٌ يَقْتُلُهُمْ وَ اخْتِلَافٌ يُبَدِّدُهُمْ‏ إِنَّمَا شِيعَتُنَا مَنْ لَا يَهِرُّ هَرِيرَ الْكَلْبِ وَ لَا يَطْمَعُ طَمَعَ الْغُرَابِ وَ لَا يَسْأَلُ النَّاسَ‏ بِكَفِّهِ‏ وَ إِنْ مَاتَ جُوعاً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَأَيْنَ أَطْلُبُ هَؤُلَاءِ الْمَوْصُوفِينَ بِهَذِهِ الصِّفَةِ فَقَالَ اطْلُبْهُمْ فِي أَطْرَافِ الْأَرْضِ أُولَئِكَ الْخَفِيضُ عَيْشُهُمُ‏ الْمُنْتَقِلَةُ دَارُهُمْ الَّذِينَ إِنْ شَهِدُوا لَمْ يُعْرَفُوا وَ إِنْ غَابُوا لَمْ يُفْتَقَدُوا وَ إِنْ مَرِضُوا لَمْ يُعَادُوا-وَ إِنْ خَطَبُوا لَمْ يُزَوَّجُوا وَ إِنْ مَاتُوا لَمْ يُشْهَدُوا أُولَئِكَ الَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ يَتَوَاسَوْنَ وَ فِي قُبُورِهِمْ يَتَزَاوَرُونَ وَ لَا تَخْتَلِفُ أَهْوَاؤُهُمْ وَ إِنِ اخْتَلَفَتْ بِهِمُ الْبُلْدَانُ» (ابن أبي زينب، محمد بن ابراهيم، الغيبة للنعماني - تهران، چاپ: اول، 1397ق.؛ ص203)

استاد نظری منفرد خاطرنشان کرد: اگر اسلام برای نیازمندان زکات را تعیین کرده، دو شرط نیز بیان نموده است؛ شرط اول، آنکه شخص، مخارج زندگی خود را نداشته باشد؛ حال یا مخارج روز خود را، که می شود «مسکین» و یا مخارج سال خود را نداشته باشد که می شود «فقیر»؛ و شرط دیگر آنکه از کارافتاده باشد و از کار کردن، عاجز باشد؛ و الا اگر کسی که ندارد، اما می تواند کسب و کار کند، از محل بحث، خارج است. «ان الله لا یحب الشاب الفارغ» خدا جوان بیکار را دوست ندارد. از این رو اگر اشکالاتی به اسلام می کنند، یا نتیجه ناآگاهی نسبت به معارف اسلام است و یا تعمد دارند و می خواهند به اسلام ضربه ای بزنند. و الا اسلام  این است.

وی افزود: حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در فصل زمستان در کوفه قدم می زدند؛ دیدند کسی در حال تکدی گری است. از حال او پرسید؛ گفتند او غیر مسلمانی است که کارگر ساده بوده و حالا پیر شده و از کار افتاده شده است. فرمود: تا جوان بوده، از او کار کشیدید؛ حال که پیر شد، رهایش کردید؟ همانجا دستور دادند از بیت المال حقوقی را برایش مقرر کردند. هرچند اهل کتاب باشد. اسلام با تکدی گری موافق نیست؛ اما اگر قرار شد زکات داده شود، باید به مستحق داده شود. و الا از ذمه بری نمی شود. نه اینکه اصلا کارشان تکدی گری بوده باشد.====